- Infokids.gr - https://www.infokids.gr -

Η εφηβεία σαν κρίση και σαν διαδικασία

Κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ζωής του το παιδί εξαρτάται απόλυτα από τους γονείς. Κανένα άλλο είδος στη φύση όσο το ανθρώπινο δεν παρουσιάζει τόσο μακρόχρονη εξάρτηση των μικρών από τους ενήλικες ώσπου να μπορεί να επιβιώσει. Κατά τον Φρόιντ, το βρέφος διαισθάνεται πως θα πεθάνει αν λείψουν οι γονείς του και αυτός ο πρωταρχικός φόβος συνιστά την πηγή κάθε μορφής άγχους στην ενήλικη ζωή.

Γράφει η Μαρία Φρατζή, ψυχολόγος

Η αγάπη των γονιών, η φροντίδα και η αφοσίωσή τους είναι τόσο σημαντικά για την επιβίωσή του παιδιού όσο και η ικανοποίηση των βιολογικών του αναγκών. Έρευνες (όπως του Spitz), δείχνουν πως τα παιδιά που μεγαλώνουν στερημένα από συναισθηματικές σχέσεις αντιμετωπίζουν αρκετά προβλήματα στη σωματική και ψυχική τους ανάπτυξη. Αυτή η δυνατή σχέση που δίνει και στους γονείς την ιδιαίτερη ικανοποίηση της αγάπης των παιδιών τους, διαταρράσεται με τον ερχομό της εφηβείας.

Η έννοια της κρίσης της εφηβείας αναφέρεται σε μια προσωρινή αποδιοργάνωση του ψυχισμού. Πρόκειται για μια εποχή μεταβατική, που χαρακτηρίζεται τόσο από αστάθεια και παρορμητικότητα, όσο και από δημιουργικότητα, όσον αφορά την προσωπική ταυτότητα.

Κατά τη διάρκεια διαμόρφωσης της ταυτότητας του, ο νεαρός έφηβος δανείζεται υλικά τόσο από την οικογένεια όσο και από την κοινωνία. Οι σχέσεις με τους γονείς είναι καθοριστικές. Μερικές φορές συμβαίνει να ξαναζεί άμεσα ή έμμεσα παρόμοιες με τις δικές τους εμπειρίες και καταστάσεις σε ανάλογες ηλικίες, ανταποκρινόμενος σε μια γονεϊκή (συνειδητή ή ασυνείδητη) επιθυμία. Από την άλλη πλευρά, οι προσδοκίες των γονιών και τα ιδανικά που από νωρίς έχουν δημιουργήσει για τα παιδιά τους γίνονται αντικείμενο άλλοτε ταύτισης κι άλλοτε σύγκρουσης.

Ο έφηβος αμφισβητεί τους γονείς του και ό,τι μέχρι τώρα θεωρούσε δεδομένο. Καθώς ο εαυτός του αλλάζει και αποκτά νέες δυνατότητες, έχει ανάγκη να αναμετρηθεί με ένα φορέα εξουσίας. Επίσης έχει την ανάγκη να τον αναγνωρίζουν στα πλαίσια μιας ισότιμης σχέσης. Να του εξηγούν λόγου χάρη το “γιατί” μιας απαγόρευσης. Ανάλογες αντιπαραθέσεις μπορούν να μετατεθούν σε άλλες φιγούρες εξουσίας όπως καθηγητές. Είναι σημαντικό εδώ να σημειώσουμε ότι οι συγκρούσεις, αναπόφευκτες άλλωστε σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις, δεν είναι πάντα αρνητικές. Αντίθετα μπορούν να γίνουν πεδίο εκτόνωσης της έντασης, λύσης παρεξηγήσεων και ανασυγκρότησης του δεσμού και της επικοινωνίας.

Σε ψυχικό επίπεδο, ο νεαρός έφηβος αρχίζει να αναγνωρίζει πως οι γονείς του δεν είναι παντοδύναμοι όπως νόμιζε όταν ήταν παιδί, και αυτό του προκαλεί αντιφατικά συναισθήματα. Ένα από τα σημαντικότερα και πιο οδυνηρά ψυχικά έργα της εφηβείας είναι η απαλλαγή από την αυθεντία των γονιών, λέει ο Φρόιντ. Έτσι δημιουργείται η αντίθεση της νέας γενιάς από την παλιά, που είναι εξαιρετικά σημαντική για τον πολιτισμό.

Δηλαδή ταυτόχρονα με την επιθυμία ανεξαρτητοποίησης υπάρχει και η άρνηση, η δυσκολία του εφήβου να εγκαταλείψει την παιδική ηλικία. Με αυτή την έννοια η εφηβεία θεωρείται διαδικασία πένθους. Το υποκείμενο αφήνει μια θέση για να πάρει μια άλλη, από παιδί γίνεται ενήλικος. Μέσα σε λίγα χρόνια (και κάποιες φορές λίγους μήνες) ο έφηβος ζει πολλά καινούργια πράγματα. Αυτό είναι γοητευτικό αλλά ταυτόχρονα προκαλεί φόβο, όπως κάθετι καινούργιο.

Οι άλυτες ενδοψυχικές συγκρούσεις ή αυτές που βρίσκονται σε διαπραγμάτευση την κάθε εποχή δεν είναι πάντα συνειδητές, εκδηλώνονται όμως στη συμπεριφορά, στις σχέσεις, στον τρόπο που μιλά το άτομο γι’ αυτό που του συμβαίνει. Ένας έφηβος ενδέχεται να διαμαρτύρεται πως δεν τον καταλαβαίνουν και να προτιμά να μένει συνέχεια μόνος. Άλλοτε συμβαίνει να έχει εγωιστική συμπεριφορά απέναντι στους άλλους και να δυσανασχετεί, να είναι θλιμμένος χωρίς να ξέρει τι ακριβώς τον ενοχλεί. Η καταθλιπτικότητα αυτή, με την έννοια του πένθους, είναι μέρος της διαδικασίας κάθε σημαντικής αλλαγής της ζωής.
Χρειάζεται να σημειώσουμε πως δεν βιώνουν όλοι οι έφηβοι τις συγκεκριμένες διαδικασίες με την ίδια ένταση και τους ίδιους τρόπους – η ιστορία του καθένα είναι μοναδική και καθορίζεται τόσο από το χαρακτήρα που φέρει, όσο και από τις σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους. Από τις συναντήσεις της ζωής και τα τυχαία γεγονότα. Από τη θέση που παίρνει απέναντι σε αυτά, τις επιλογές και τις πράξεις του.

Η χαρά της ανακάλυψης του κόσμου κάνει τον έφηβο να επενδύει στις σχέσεις με τους φίλους του, με τους οποίους συχνά ταυτίζεται έντονα. Χρησιοποιεί το ίδιο λεξιλόγιο και ντύσιμο, υιοθετεί τους ίδιους τρόπους συμπεριφοράς. Ενδέχεται αυτοί οι φίλοι να πάψουν ξαφνικά να τον ενδιαφέρουν και να μπει με ενθουσιασμό σε μια νέα παρέα. Μπορεί επίσης να αρχίσει να συμμετέχει σε διαφόρων ειδών ομάδες (πολιτικές κ.λπ.) και να υιοθετεί νέες ιδεολογίες και απόψεις. Αυτές ο οι δοκιμές κοινωνικοποιήσης αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης διαδικασίας αναζήτησης του εαυτού και της κοινωνικής ταυτότητας.

Το πολιτιστικό και ιδεολογικό πλαίσιο, οι αξίες της εποχής επηρεάζουν τις νέες γενιές και το πώς αυτές διαφοροποιούνται κοινωνικά και προσωπικά. Οι αλλαγές λόγου χάρη στους παραδοσιακούς ρόλους του άντρα και της γυναίκας, ο αυξανόμενος αριθμός μονογονεϊκών οικογενειών και της συγκατοίκησης των ζευγαριών είναι καινούργια φαινόμενα στην Ελλάδα για τη γενιά της μέσης ηλικίας, αλλά αυτονόητα για τα παιδιά τους.

Από e-psychology.gr