Πώς ξεκίνησαν οι Αγώνες στην Ολυμπία

Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΛΗΣΗΣ

Η άθληση δεν αποτελεί ελληνική επινόηση. Οι αφετηρίες βρίσκονται στην φυσική ανάγκη για άμιλλα και διάκριση που υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους, ενώ οι ρίζες της ανάγονται στην απώτερη προϊστορία και σχετίζονται με τις δραστηριότητες που ανέπτυξε κάθε άτομο για την επιβίωση του, την εξασφάλιση τροφής και την αποφυγή των κινδύνων. Για τους ανθρώπους αυτούς η άσκηση συνδέεται αρχικά με την ίδια την ζωή και την ύπαρξη τους.

Οργανωμένη αθλητική δραστηριότητα παρατηρείται από τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. στους μεγάλους αστικούς πολιτισμούς της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου. Στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. εμφανίζονται οι πρώτες απεικονίσεις αθλητικών δραστηριοτήτων σε μινωικά έργα τέχνης, απόδειξη ότι οι Κρήτες τις υιοθέτησαν μάλλον από τους Αιγυπτίους, αλλά τις ανέπτυξαν σε κανονικά αθλήματα, που εντάσσονται στο πλαίσιο επίσημων θρησκευτικών εκδηλώσεων της μινωικής κοινωνίας. Η κυβίστηση, ακροβατικά άλματα πάνω από στερεωμένα στο έδαφος ξίφη και τα ταυροκαθάψια, δηλαδή η εκτέλεση επικίνδυνων αλμάτων πάνω από ταύρους που έτρεχαν, ήταν τα πιο δημοφιλή γυμνάσματα, καθώς και η πυγμή και η πάλη.
Το γνήσιο όμως, αγωνιστικό πνεύμα που οδηγεί στις αρχές και τα ιδανικά των Ολυμπιακών Αγώνων παρουσιάζεται για πρώτη φορά στους Αχαιούς Μυκηναίους, τον πρώτο μεγάλο ελληνικό πολιτισμό, που διαδέχεται τον Μινωικό, Οι Μυκηναίοι υιοθετούν από τους Κρήτες τα ακροβατικά αθλήματα, ενδιαφέρονται όμως ιδιαίτερα για τα αγωνίσματα του στίβου, δηλαδή την πάλη και την πυγμή, και εισάγουν δύο νέα, τους αγώνες δρόμου και την αρματοδρομία. Οι αγώνες αυτοί πρέπει να διεξάγονταν στο πλαίσιο θρησκευτικών εκδηλώσεων και κατά την διάρκεια επιτάφιων άθλων για να τιμηθούν επιφανείς νεκροί, βασιλείς και ήρωες.

Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑ

Η εμφάνιση αθλητικών αγώνων ως θεσμού στην Ολυμπία τον 8° αι. π.Χ. αποτελεί την αναγέννηση πολλών Μυκηναϊκών εθίμων και συνηθειών μέσα στη νέα εποχή που ήλθε μετά την πτώση του Μυκηναϊκού κόσμου.

Οι αγώνες έχουν στοιχεία της μυκηναϊκής λατρείας των ηρώων, καθώς και των επιτάφιων άθλων που διοργάνωσε ο Αχιλλέας, όπως αναφέρει ο Όμηρος, προς τιμήν του νεκρού φίλου του Πατρόκλου.

Πάνω από όλα, όμως, η Ολυμπιάδα ήταν μια θρησκευτική γιορτή και όχι απλώς μια σειρά αθλητικών εκδηλώσεων, όπως συμβαίνει σήμερα.

Η παλαιότερη και ισχυρότερη αρχαία παράδοση για την ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων αναφέρεται σε κάποιο ποιητικό έργο του 7ου ή 6°oυ αι. π.Χ (μάλλον του Ησιόδου). «Ηοίαι» ή «Γυναικών κατάλογοι» και θεωρεί ως ιδρυτή των αγώνων τον Φρύγα πρίγκιπα Πέλοπα, ο οποίος νίκησε σε αρματοδρομία τον βασιλιά της Πίσας Οινόμαο, πήρε την κόρη του Ιπποδάμεια ως σύζυγο και έγινε βασιλιάς μιας μεγάλης περιοχής δίνοντας το όνομα του σε όλη την Πελοπόννησο.

Αναπαράσταση της αρματοδρομίας του Πέλοπα με τον Οινόμαο, Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας Αττική μελανόμορφη λήκυθος, εισαγωγή και αποθέωση του Ηρακλή στον Όλυμπο, Αθήνα, αρχαία αγορά, 500 π.Χ.

Μια άλλη παράδοση που πρωτοεμφανίζεται στον Πίνδαρο στο α’ μισό του 5ου αι. π,Χ. θεωρεί ως ιδρυτή των αγώνων τον μεγάλο Θηβαίο ήρωα Ηρακλή, μετά τη νικηφόρα εκστρατεία του εναντίον του βασιλιά της Ήλιδας Αυγεία, ο οποίος είχε αρνηθεί να του καταβάλει αμοιβή για τον καθαρισμό των στάβλων του.
Η μεν πρώτη άποψη για τον Πέλοπα αποδίδεται στους Πισάτες, τους παλαιότερους μυκηναίους κατοίκους της περιοχής, η δε δεύτερη για τον Ηρακλή, στα νέα δωρικά φύλα που κατέκτησαν την Ήλιδα και εγκατέστησαν στην Ολυμπία το δικό τους θεό, τον Δία, που έγινε ο μεγάλος θεός του ιερού και των αγώνων.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Στην αρχαία Ελλάδα η άσκηση έπαιζε σημαντικό ρόλο στη ζωή των Ελλήνων. Η σωματική άσκηση, η γυμναστική, αποτελούσε το μισό μέρος της όλης εκπαίδευσης. Ο ιδανικός πολίτης ήταν γυμνασμένος στο σώμα και ολοκληρωμένος στο νου και την ψυχή. Η γύμναση αποτελούσε μέσο αγωγής με κύριο στοιχείο της τον ανταγωνισμό, την άμιλλα. Πρώτοι οι Έλληνες χρησιμοποίησαν κατά αυτό τον τρόπο την άσκηση και όχι σαν μέσο στρατιωτικής προετοιμασίας. Επίσης χρησιμοποιούν τη άσκηση στην ιατρική για θεραπευτικούς σκοπούς.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο σύστημα γύμνασης το οποίο παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το σημερινό. Στο σύστημα αυτό έχουμε:

– Διάκριση των ασκήσεων στα «γυμνάσια» τις σημερινές προασκήσεις, στην «προπαρασκευή» την σημερινή προθέρμανση και στην «κατασκευή» το αντίστοιχο για μας κύριο μέρος της γύμνασης.

– Διάκριση κατά σκοπό. Αν η γύμναση γινόταν για ψυχαγωγία, με σκοπό τη συμμετρία του σώματος ή σκοπός της ήταν η προετοιμασία ενός νέου για αγώνες .

– Διάκριση ανάλογα με το μέρος του σώματος που θα γύμναζαν. Χρησιμοποιούν ειδικές ασκήσεις για τα χέρια, τα πόδια ή τον κορμό καθώς και αναπνευστικές ασκήσεις .

Επίσης προσάρμοζαν ένα πρόγραμμα ανάλογα με το τόπο, τον καιρό, την εποχή του χρόνου, τη θερμοκρασία, αν ήταν πρωί, μεσημέρι ή απόγευμα, αν ήταν κλειστός ή ανοιχτός ο χώρος γύμνασης. Ακόμα, υπολόγιζαν τη διάθεση του νέου που θα γυμναζόταν, το χαρακτήρα του, τη φυσική και ψυχολογική του κατάσταση.

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

Οι αγώνες στην αρχαιότητα ήταν συνδεμένοι με τη θρησκεία . Κάθε διοργάνωση γίνονταν προς τιμή κάποιου θεού ο οποίος ήταν και προστάτης των αγώνων αυτών. Ήταν γυμνικοί και δικαίωμα συμμετοχής και παρακολούθηση είχαν μόνο οι άνδρες . Για τις γυναίκες είχαν δικούς τους αγώνες τα Ηραία

Οι κυριότεροι πανελλήνιοι αγώνες στην αρχαία Ελλάδα ήταν τέσσερις: τα Ολύμπια ( οι σημαντικότεροι από όλους ), τα Πύθια, τα Ίσθμια τα Νέμεα και τα Ηραία για της γυναίκες.

Τα Ολύμπια ( οι Ολυμπιακοί αγώνες )

Ήταν οι σημαντικότεροι από τους πανελλήνιους αγώνες της αρχαιότητας. Ξεκίνησαν το 776π.Χ. περίπου και τερματίστηκαν το 393 ή 394 μ.Χ. Τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στην Ολυμπία. Ήταν αγώνες προς τιμή του θεού Δία και το έπαθλο ήταν ένα στεφάνι αγριελιάς, ο κότινος.

Τα Πύθια

Ξεκίνησαν το 586π.Χ. και τερματίστηκαν το 393 ή 394 μ.Χ. μαζί με τους Ολυμπιακούς . Ήταν αγώνες προς τιμή του θεού Απόλλωνα . Τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια και το τρίτο χρόνο κάθε Ολυμπιάδας. Τόπος τέλεσης ήταν οι Δελφοί και το έπαθλο ένα δάφνινο στεφάνι.

Τα Ίσθμια

Αγώνες που γίνονταν προς τιμή του προστάτη τους, του θεού Ποσειδώνα. Οι αγώνες ξεκίνησαν το 583 π.Χ. και σταμάτησαν το 360 μ.Χ. και τελούνταν κάθε τρία χρόνια, το πρώτο και το τρίτο χρόνο κάθε Ολυμπιάδας . Τόπο τέλεσης είχαν τον Ισθμό. Το έπαθλο των αγώνων ήταν το κλαδί από φοίνικα ή το στεφάνι από πεύκο.

Τα Νέμεα

Άρχισαν το 571 π.Χ. και έφτασαν ως το 200μ.Χ. Γίνονταν τον τρίτο χρόνο κάθε Ολυμπιάδας και κάθε τέσσερα χρόνια στη Νεμέα. Τιμούμενος θεός ήταν ο Δίας και το έπαθλο ήταν ένα στεφάνι από αγριοσέληνο.

Τα Ηραία

Αγώνες αφιερωμένοι στη θεά Ήρα. Γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια και έπαιρναν μέρος 16 γυναίκες, όσες και οι πόλεις της Ηλείας που είχαν την ευθύνη της ύφανσης του πέπλου της θεάς Ήρας. Κύριο αγώνισμα ήταν το στάδιο (δρόμος) και το έπαθλο ένα κλωνάρι ελιάς.

ΤΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

Τα αγωνίσματα της αρχαίας Ελλάδας είναι αυτά που έχουν φτάσει ως τις μέρες μας και αποτελούν τα κλασικά αθλήματα. Τα αγωνίσματα αυτά είναι ο δρόμος η πάλη, η πυγμαχία, το παγκράτιο, η δισκοβολία, ο ακοντισμός, το άλμα, το πένταθλο, καθώς και τα αγωνίσματα του ιπποδρόμου. Από αυτά το παγκράτιο και οι αρματοδρομίες δεν αποτελούν σήμερα αγωνίσματα.

Οι δρόμοι

Τα αγωνίσματα των δρόμων στα Ολύμπια ήταν τέσσερα, το στάδιο, ο δίαυλος, ο δόλιχος και ο οπλίτης δρόμος. Επίσης υπήρχαν ο Ίππιος και η λαμπαδηδρομία.

Το στάδιο ήταν δρόμος οπού οι δρομείς έτρεχαν μια φορά από την μια άκρη του σταδίου στην άλλη σε μια απόσταση 180 μέχρι 200 μ. Ήταν δρόμος ταχύτητας κάτι ανάλογο με το σημερινό 200άρι.

Ο δίαυλος ήταν δρόμος δύο σταδίων, λέγονταν και κάμπειος, γιατί οι αθλητές έκαμπταν τον ξύλινο (κατά πάσα πιθανότητα) πάσαλο για να γυρίσουν στον τερματισμό. Αντίστοιχος σήμερα είναι ο δρόμος των 400 μ.

Ο δόλιχος δρόμος, ήταν καμπτός δρόμος 7, 10, 12, 20 ή 24 σταδίων δηλαδή από 1300-4600 μ. περίπου. Στους Ολυμπιακούς υποστηρίζεται η άποψη ότι ο δόλιχος ήταν 24 στάδια. Σήμερα αντίστοιχοι δρόμοι είναι των 1500μ.και των 5000μ.

Ο οπλίτης δρόμος εμφανίσθηκε 65η Ολυμπιάδα το 520π.Χ. Σε αυτόν οι δρομείς έτρεχαν με πανοπλία στη συνέχεια όμως φορούσαν μόνο το κράνος και την ασπίδα ή μόνο την ασπίδα. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο σήμερα

Ο ίππιος ήταν δρόμος 4άρων σταδίων σήμερα τα 800μ.

Η λαμπαδηδρομία ήταν δρόμος 2.500 μ. και ήταν σαν τη σημερινή σκυταλοδρομία.

Η πάλη

Ένα από τα αρχαιότερα και δημοφιλέστερα αγωνίσματα των αρχαίων. Πάλευαν σε ένα σκαμμένο μέρος που το γέμιζαν με άμμο. Με ποιο τρόπο ακριβώς πάλευαν δεν μας είναι με ακρίβεια γνωστά . Αρκετές μαρτυρίες μας λένε πως υπάρχουν πολλά κοινά με τη σύγχρονη πάλη. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν για την ανατροπή του αντιπάλου, η στάση των παλαιστών στις πρώτες φάσεις του αγωνίσματος, οι λαβές του λαιμού, της μέσης, από τους καρπούς, καθώς και η αρχική στάση των παλαιστών ήταν παρόμοια με σήμερα.

Η πυγμαχία

Ένα σκληρό αλλά αγαπητό στην αρχαιότητα άθλημα. Οι αθλητές εδώ έδεναν ιμάντες τα χέρια του φτιάχνοντας έτσι ένα είδος γαντιού. Δεν υπήρχε ειδικός χώρος (ρινγκ) όπως σήμερα, οι αθλητές χωρίζονταν σε κατηγορίες ανάλογα με την ηλικία αλλά όχι και το σωματικό βάρος όπως σήμερα, ο κάθε αγώνας δεν είχε γύρους αλλά παίζονταν ως που ένας από τους αθλητές να εγκαταλείψει σηκώνοντας το δείκτη του χεριού του. Ακόμα φαίνεται πως επιτρέπονταν τα κτυπήματα σε όλο το σώμα.

Το πένταθλο

Το πένταθλο περιλάμβανε πέντε αγωνίσματα:

– Το στάδιο δρόμο που ήταν και ανεξάρτητο άθλημα.

– Τη πάλη η οποία ήταν και αυτή ανεξάρτητο αγώνισμα.

– Το άλμα σε μήκος, που πιθανών να ήταν τριπλούν. Το άλμα γινόταν με φορά που πρέπει να ήταν καθορισμένο το μήκος της και οι άλτες κρατούσαν στα χέρια τους αλτήρες, βάρη από πέτρα ή μέταλλο, τους οποίους πιθανότατα άφηναν κατά τη προσγείωση .

– Tο ακόντιο . Δυο ήταν οι τρόποι ρίψης του ακοντίου, η ρίψη σε στόχο (στοχαστικόν) και σε απόσταση (εκηβόλον), που ήταν, μάλλον και ο τρόπος που έριχναν στους ιερούς αγώνες. Χαρακτηριστική ήταν η λαβή που διαφέρει από τη σημερινή. Υπήρχε στο κέντρο του μια δερμάτινη λωρίδα, η αγκύλη, που γινόταν θηλιά και σε αυτή πέρναγε τα δύο ή το ένα δάκτυλα ο αθλητής.

– Ο δίσκος. Για τη δισκοβολία γνωρίζουμε ότι ο δίσκος είχε το ίδιο σχήμα με το σημερινό στη αρχή, ήταν από πέτρα και στη συνέχεια μεταλλικός. Το βάρος και το μέγεθος του δεν ήταν συγκεκριμένο. Η ρίψη γινόταν, από μία βαλβίδα στενή σε σχήμα παραλληλογράμμου, όχι κυκλική όπως η σημερινή, χρησιμοποιώντας κάποιες ρυθμικές κινήσεις .

Το παγκράτιο

Αγώνισμα ανεξάρτητο συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας, χωρίς οι αθλητές να φοράνε πυγμαχικά γάντια. Το ποιο επικίνδυνο από τα αθλήματα. Επιτρεπόταν τα χτυπήματα με τη παλάμη ή τη γροθιά του χεριού αλλά και με τα πόδια. Σήμερα δεν υπάρχει στους ολυμπιακούς αγώνες.

Τα ιππικά αγωνίσματα

Τα ιππικά αγωνίσματα (από το 648π.Χ.)ήταν οι αρματοδρομίες, οι αγώνες με άρματα με τον ηνίοχο να οδηγεί το άρμα, και η «ιπποδρομία τελείων κελήτων» που ήταν ιππασία με τον αναβάτη να κατευθύνει το άλογο.

Στην ιππασία με αναβάτη ακόμη έχουμε:

Την «κάλπη» (από το 496π.Χ.-444π.Χ.), που ήταν ιπποδρομίες φοράδων και στη τελευταία στροφή ο αναβάτης κατέβαινε και κρατώντας την από τα ηνία έτρεχε μαζί με τη φοράδα, και την ιπποδρομία «πώλων» (από το 256π.Χ.).

Τα ιππικά, ήταν τα μοναδικά αγωνίσματα οπού νικητής και ολυμπιονίκης μπορούσε να είναι γυναίκα, διότι στα αγωνίσματα αυτά, νικητής στέφονταν όχι ο αθλητής αλλά ο ιδιοκτήτης του αλόγου.

Εκτός από τα παραπάνω αγωνίσματα, που είχαν επικρατήσει σε όλες της πανελλήνιες διοργανώσείς, υπήρχαν και άλλα που γίνονταν σε άλλες εκδηλώσεις αγώνων ή ήταν τα χρησιμοποιούσαν σε κάποια αγωνίσματα για προπόνηση. Αυτά ήταν, η τόξευση, η οπλομαχία, η άρση βαρών, η κολύμβηση, η κωπηλασία κτλ.

Η ΑΘΛΗΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Πριν από κάποιες δεκαετίες υπήρχε η άποψη ότι στο βυζάντιο δεν ασχολούνταν με τον αθλητισμό αλλά μόνο με τις αρματοδρομίες και κάποια περίεργα παιγνίδια. Έρευνες που έγιναν απέδειξαν ότι η άθληση σαν στοιχείο της αρχαίας Ελληνικής κουλτούρας, δεν έπαψε να υπάρχει σαν γνώρισμα στον Ελληνικό, τουλάχιστον, βυζαντινό πληθυσμό. Την εποχή του Βυζαντίου όλοι οι θρησκευτικοί αθλητικοί αγώνες είχαν καταργηθεί διότι θεωρούνταν ειδωλολατρικοί, και δεν επιτρέπονταν μέσα στη Χριστιανική κοινωνία. Παρ΄ όλα αυτά, όχι για θρησκευτικούς σκοπούς, αλλά από συνήθεια και για λόγους ψυχαγωγικούς και παραδοσιακούς, οι Βυζαντινοί συνέχισαν να γυμνάζονται. Τα αγωνίσματα που έκαναν ήταν οι αρματοδρομίες, ο δρόμος η πάλη, το ακόντιο, η άρση βαρών και άλλα παιδικά και πνευματικά παιγνίδια.

Πηγές αναφέρουν ότι ο Ι. Τσιμισκής φημίζονταν σαν αθλητής με επιδόσεις στο τζυκάνιο, στο δρόμο, και στο πήδημα. Επίσης ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος πεθαίνει ύστερα από τραυματισμό του σε ένα παιγνίδι που έμοιαζε με το σημερινό τένις. Τα δημοτικά ακριτικά μας τραγούδια αναφέρουν ότι οι ακρίτες σαν ελεύθερη ασχολία είχαν το δρόμο, το πάλεμα, το πήδημα και το λιθάρι. Μελέτες αποδεικνύουν ότι τη περίοδο αυτή (10-15μ.Χ.αιων.) τα αθλήματα τα χρησιμοποιούσαν σκοπούς ψυχαγωγικούς, παιδαγωγικούς, θεραπευτικούς και στρατιωτικούς.

Το τζυκάνιο ήταν αγώνισμα ομαδικό που παίζονταν από κυρίως νέους αριστοκράτες. Παίζονταν από δύο ομάδες, σε στάδιο με εστίες παρόμοιες με του σημερινού ποδοσφαίρου. Ήταν ένα παιγνίδι παρόμοιο με το σημερινό πόλο. Οι παίκτες ήταν πάνω σε άλογα, κρατούσαν μακριές ξύλινες βέργες σαν μπαστούνια, και χτυπούσαν μια δερμάτινη μπάλα, σε μέγεθος μήλου, προσπαθώντας να πετύχουν τέρμα στην αντίπαλη ομάδα.

Πηγή: Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας