Τι σηματοδοτεί η είσοδος στην εφηβεία

Η είσοδος του παιδιού στην εφηβεία σηματοδοτεί μια νέα φάση στη ζωή της οικογένειας. Ένα μέλος της, το παιδί που περνά στην εφηβεία, σταματά να είναι απόλυτα εξαρτημένο από τους γονείς του και αρχίζει να αυτονομείται σταδιακά από το οικογενειακό του περιβάλλον. Είναι η περίοδος που ο νέος αυτός άνθρωπος συγκροτεί τη δική του ταυτότητα βάζοντας τις βάσεις για την ενήλικη ζωή του. «Ποιος είμαι;» είναι το θεμελιώδες ερώτημα γύρω από το οποίο διαμορφώνεται η ζωή του εφήβου.
Η εφηβεία είναι μία περίοδος που διαρκεί περίπου 6-8 χρόνια αλλά χωρίς να είναι δεδομένη η έναρξη και η λήξη της. Το σίγουρο είναι οι τεράστιες αλλαγές που συντελούνται σε όλα τα επίπεδα: βιολογικό, γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό.
Οι αλλαγές στο σώμα, η αυξημένη έκκριση ορμονών καθώς η απότομη ανάπτυξη δημιουργούν ανάμεικτα συναισθήματα στον έφηβο. Ικανοποίηση καθώς νιώθει να μεγαλώνει και να απομακρύνεται από την παιδική ηλικία αλλά και ανησυχία για την εικόνα του. Συχνά δεν του αρέσει το σώμα του και έχει αγωνία για την πορεία της ανάπτυξής του. Η εξωτερική του εμφάνιση δεν του είναι πια τόσο οικεία και χρειάζεται να αποδεχτεί τα νέα δεδομένα. Οι συγκρίσεις με τους συνομήλικούς του είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο και πολλές φορές οδηγείται στο συμπέρασμα ότι υστερεί.
Η στάση των γονιών είναι πολύ σημαντική για την εικόνα που θα αναπτύξει ο έφηβος για το σώμα του και την εξωτερική του εικόνα. Τα αρνητικά σχόλια και πειράγματα, όσο κι αν φαίνονται ανώδυνα για έναν ενήλικα, εντείνουν την ανησυχία του εφήβου και ενισχύουν τις αμφιβολίες για την ανάπτυξή του. Όταν αυτή είναι η κυρίαρχη αντιμετώπιση από την πλευρά των γονέων μπορεί να προκαλέσουν ακόμη και μία διαρκή αρνητική εικόνα για το σώμα του ή συγκεκριμένα μέλη του σώματός του. Αντίθετα, ο υποστηρικτικός γονιός ακούει τις αγωνίες του εφήβου χωρίς να τις υποτιμά ή να τις σχολιάζει αρνητικά. Συζητά μαζί του, προσπαθεί να τον καταλάβει και να του παρέχει τις αναγκαίες απαντήσεις˙ του εξηγεί και του προσφέρει την υποστήριξή του, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις πρώιμης ή καθυστερημένης έναρξης της ήβης. Επίσης, τον βοηθά να κατανοήσει την αξία της διαφορετικότητάς του από άλλους εφήβους και έτσι να αξιολογήσει θετικά τη μοναδικότητά του. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο έφηβος βιώνει θετικά τις αλλαγές που συντελούνται θετικά ώστε να μην αποτελούν διαρκή πηγή αγωνίας και αμφιβολιών για την επάρκειά του.
Ταυτόχρονα, ο έφηβος κάνει σημαντικά βήματα αυτονόμησης˙ ζει μέσα αλλά και έξω από την οικογένεια. Μέσα σ’ αυτήν την πορεία θα προσδιορίσει «ποιος είναι» και «πού θέλει να πάει»˙ δηλαδή θα συγκροτήσει τη δική του ταυτότητα. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει συγκρούσεις, αμφισβητήσεις, αμφιταλαντεύσεις με τον εαυτό του αλλά και με το περιβάλλον του. Ο έφηβος που θα συνεχίσει να ταυτίζεται με τους γονείς, που δε θα αμφισβητήσει και δε θα αναζητήσει νέους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς είναι ο βολικός έφηβος για έναν γονιό. Όμως, θα έχει μεγάλη δυσκολία να χτίσει τη δική του ταυτότητα και άρα να σταθεί αυτόνομα ως ενήλικας στη μετέπειτα ζωή του.
Πολλοί γονείς δεν είναι έτοιμοι συναισθηματικά να αποδεχτούν ότι το παιδί τους μεγάλωσε, ότι η γνώμη των συνομήλικών του είναι εξίσου σημαντική με τη δική τους και ότι η ζωή του εκτός σπιτιού δεν μπορεί να είναι απόλυτα ελεγχόμενη. Όμως, αυτή είναι η αναμενόμενη πορεία για ένα έφηβο. Οι γονείς δεν έχουν παρά να την αποδεχτούν και να δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό πλαίσιο.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ο γονιός:
• Ακούει τον έφηβο και προσπαθεί να καταλάβει τι εννοεί ή τι τον απασχολεί κάθε φορά – οι εύκολες, γρήγορες και δεδομένες απαντήσεις τροφοδοτούν εντάσεις και δυναμιτίζουν την επικοινωνία.
• Γνωρίζει ότι οι συγκρούσεις και η αμφισβήτηση είναι μέρος της δημιουργίας της ταυτότητάς του˙ δεν ανταγωνίζεται τον έφηβο ούτε προσπαθεί να κάνει επίδειξη δύναμης. Αποδέχεται την αμφισβήτηση και αρνείται να μπει σε «παιχνίδια σύγκρουσης», στα οποία σημασία έχει ποιος θα επικρατήσει. Θέτει τα δικά του όρια δίνοντας ταυτόχρονα στον έφηβο το χώρο που χρειάζεται (π.χ. ο τρόπος που μου μιλάς έχει πολύ ένταση. Θα ήθελα να ακούσω τι έχεις να μου πεις όμως…).
• Αναγνωρίζει τη σημασία της παρέας των συνομηλίκων γι’ αυτό και δεν την ανταγωνίζεται (π.χ. Τόσο σημαντικοί είναι πια οι φίλοι σου; Ότι σου λένε αυτοί κάνεις πάντα!). Αντίθετα, γνωρίζει ότι οι φίλοι παρέχουν το πλαίσιο όπου ο έφηβος θα ελέγξει απόψεις και συμπεριφορές, θα ανακαλύψει εναλλακτικές και θα μάθει να δημιουργεί κοινωνικές αλλά και στενότερες διαπροσωπικές σχέσεις. Οι παρέες των συνομήλικων αποτελούν το αναγκαίο υποστηρικτικό πλαίσιο εκτός οικογένειας γι’ αυτό και στηρίζει την ένταξη του παιδιού του σ’ αυτές.
• Δεν βάζει ταμπέλες (π.χ. είσαι πολύ αντιδραστικός, ποτέ δεν ακούς…) και συζητά κάθε θέμα που προκύπτει ακούγοντας προσεκτικά.
• Θέτει όρια κατάλληλα για κάθε ηλικία (είναι διαφορετικά στα 13 χρόνια από αυτά στα 17) και εστιάζει στις συνέπειες των πράξεων του εφήβου για τον ίδιο του τον εαυτό. Μ΄ αυτόν τον τρόπο βοηθάει το παιδί του να αναπτύξει ένα σύστημα αξιών, προτύπων και συμπεριφορών που σχετίζονται με το τι είναι σημαντικό και τι δημιουργεί ασφάλεια στο ίδιο.
• Συζητά με τον/την σύντροφό του και προσπαθούν να έχουν κοινή στάση σε θέματα ορίων και θεμάτων που προκύπτουν. Προσπαθεί να ακούσει τις διαφορετικές απόψεις του/της συζύγου και συμπεριλαμβάνουν τις διαφορετικές οπτικές σε ό,τι αποφασίζουν χωρίς να πρέπει κάποιος να επικρατήσει.
• Προσπαθεί να κατανοήσει και τις δικές του δυσκολίες και αδυναμίες και να αντιληφθεί πώς δημιουργούν ή ενισχύουν συγκρούσεις ή προβλήματα ασυνεννοησίας με τον έφηβο.

Σίγουρα δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς, όπως δεν υπάρχουν τέλειοι έφηβοι ή άνθρωποι. Το σημαντικό είναι να υπάρχουν ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας ανάμεσα σε παιδιά και γονείς, να συζητιούνται λάθη και δυσκολίες απ’ όπου κι αν προέρχονται.
Η εφηβεία μπορεί να αποτελέσει ένα Γολγοθά για όλη την οικογένεια…
Μπορεί όμως να είναι και ευκαιρία για γονείς και παιδιά. Ευκαιρία για να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους, να λειτουργήσουν υποστηρικτικά στα νέα βήματα των εφήβων που προσπαθούν να χαράξουν το δρόμο τους προς την ενηλικίωση και ευκαιρία για ωρίμανση όλων των μελών της οικογένειας.

Φίλια Κατσώρη
Ψυχολόγος

www.noima.eu