Διεθνές βραβείο για τη Γερμανική Σχολή Αθηνών: Ο ρόλος του σχολείου στην Κατοχή μέσα από απίστευτα ντοκουμέντα

Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1941, η Γερμανική Σχολή Αθηνών μετρούσε ήδη 45 χρόνια λειτουργίας. Παραπάνω από 4 δεκαετίες εκπαιδευτικής προσφοράς σε μαθητές διαφορετικών εθνοτήτων και πολιτισμών, όπως ο ιδρυτής της, ο αρχαιολόγος Βίλχελμ Ντορπφελντ είχε οραματιστεί για αυτό το «Σχολείο Συνάντησης».

Ποιος ήταν, όμως, άραγε ο ρόλος του τόσο προοδευτικού, συμπεριληπτικού αυτού σχολείου κατά την επιδρομή του Γ’ Ράιχ; Τι ιστορίες αφηγούνται τα ντοκουμέντα που διατηρήθηκαν από τα μαύρα εκείνα χρόνια και βρίσκονται καλά κρυμμένα στα αρχεία του σχολείου; Απάντηση σε αυτά και σε πολλά ακόμα ερωτήματα «Μνήμης για το Σήμερα» κλήθηκαν να δώσουν οι μαθητές της Ά και Β’ Λυκείου της ΓΣΑ που συμμετείχαν στον Διεθνή Εκπαιδευτικό Διαγωνισμό του γερμανικού υπ. Εξωτερικού. Σε αυτόν συμμετείχαν οι Γερμανικές Σχολές από 58 χώρες του κόσμου, όμως ήταν η

Γερμανική Σχολή της Αθήνας, μαζί με τρεις ακόμα ανά τον κόσμο, που κέρδισε το μεγάλο βραβείο!

Η φιλόλογος κ. Έλενα Κουμεντάκου (φωτο), μαζί με την ιστορικό κ. Ρεγκίνα Βίζινγκερ, καθοδήγησαν την ομάδα των 13 μαθητών και με την καθοριστική συμβολή του δρος Νικόλαου Αποστολόπουλου, επίτιμου καθηγητή του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου (FU), όλοι μαζί δημιούργησαν την διαδραστική ιστοσελίδα «Η ΓΣΑ θυμάται» (das-erinnert.org). Ο λόγος για μία εξαιρετική πλατφόρμα που παρουσιάζει την ιστορία του σχολείου τους μέσα από ντοκουμέντα, συνεντεύξεις μαθητών εκείνης της περιόδου, καθώς και άλλων επίσημων καταγραφών, η οποία προς το παρόν διατίθεται στα γερμανικά, όμως πολύ σύντομα θα ακολουθήσει και η ελληνική έκδοση.

Οι μαθητές ρίχνουν φως στο ομιχλώδες τοπίο της σιωπής και γυρίζουν σελίδα στην Ιστορία

Η κ. Ρεγγίνα Βίζινγκερ (φωτο), Ιστορικός, υπεύθυνη του προγράμματος «Η ΓΣΑ θυμάται», και η κ. Έλενα Κουμεντάκου, Φιλόλογος, συντονίστρια του Ομίλου Εργασίας μαθητών του προγράμματος «Η ΓΣΑ θυμάται», μιλούν στο Infokids.gr για τους στόχους του διαγωνισμού και το τι κέρδισαν οι μαθητές από την διαδικασία.

Ποιος ακριβώς ήταν ο στόχος του διαγωνισμού, ο οποίος προκηρύχτηκε το 2019, από το υπ. Εξωτερικών της Γερμανίας; Τι κλήθηκαν, δηλαδή, τα γερμανόφωνα σχολεία ανά τον κόσμο να κάνουν;

Ο εκπαιδευτικός διαγωνισμός, ο οποίος προκηρύχθηκε τον Μάιο του 2019 με γενικότερο τίτλο „Erinnern für die Gegenwart“ (Μνήμη για το Παρόν),  υποστηρίχθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας (AA) και την Κεντρική Υπηρεσία για τα Σχολεία του Εξωτερικού (ZfA) και ήταν υπό την αιγίδα του Ομοσπονδιακού Υπουργού Εξωτερικών Haiko Maas. Αφορούσε όλα τα γερμανόφωνα σχολεία του εξωτερικού και σε αυτόν συμμετείχαν 58 γερμανικές σχολές από όλο τον κόσμο.

DSA Βραβευση στην Πρεσβεία

Στόχος του μαθητικού αυτού διαγωνισμού ήταν η προώθηση μιας σύγχρονης κουλτούρας μνήμης με σκοπό όχι μόνο τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης αλλά και την καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης των μαθητών/μαθητριών. Μέσα από την ουσιαστική μελέτη και κατανόηση των ιστορικών συνθηκών αλλά και τον συσχετισμό του παρελθόντος με το παρόν ενισχύθηκε παράλληλα  η δημοκρατική συνείδηση και η ανοχή των νέων ανθρώπων απέναντι στο διαφορετικό αλλά και η ευαισθητοποίηση τους απέναντι σε σύγχρονες μορφές διακρίσεων, φαινόμενα βίας, αντισημιτισμού και ανελευθερίας.

Ειδικότερα οι μαθητές/μαθήτριες ενθαρρύνθηκαν, ώστε να ασχοληθούν με δύσκολες ιστορικές περιόδους και να εξετάσουν την ιστορία του σχολείου τους κατά τη διάρκειά τους, ερχόμενοι/ες αντιμέτωποι με θέματα όπως εθνικοσοσιαλισμός, δικτατορίες, σύγχρονες μορφές διακρίσεων κ.α.. προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν, να προβληματιστούν αλλά και να αποκτήσουν κριτική ματιά για το παρόν και το μέλλον τους. Κάθε σχολείο είχε τη δυνατότητα να επιλέξει ελεύθερα το θέμα του -στο πλαίσιο που αναφέρθηκε πριν- να καταθέσει ολοκληρωμένα την πρότασή του στους αρμόδιους φορείς και εν κατακλείδι να παρουσιάσει το αποτέλεσμα της εργασίας του στην εκπαιδευτική αλλά και την ευρύτερη κοινότητα.

Μαθητές της Α΄ και Β΄ Λυκείου της Γερμανικής Σχολής Αθηνών δημιούργησαν, στο πλαίσιο αυτό, και με την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών τους, την ιστοσελίδα «Η ΓΣΑ θυμάται», η οποία σύντομα θα είναι διαθέσιμη και στα ελληνικά. Σε αυτήν, περιλαμβάνονται, πέρα από γενικά στοιχεία του σχολείου από την ίδρυσή του, το 1896, αφηγήσεις μαθητών και εκπαιδευτικών και φωτογραφίες, και ορισμένα εξαιρετικά ενδιαφέροντα, άγνωστα μέχρι σήμερα ιστορικά ντοκουμέντα, από την Κατοχή και μετά. Θέλετε να μας μιλήσετε γι’ αυτά; Τι ρόλο έπαιξε η Γερμανική σχολή εκείνα τα χρόνια; Ποια ντοκουμέντα σας έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση; Μιλήστε μας για τη σχέση της Γερμανικής με το Λύκειο Διστόμου.

Η συμμετοχή της Γερμανικής Σχολής Αθηνών αφορά την ιστορική περίοδο 1933-1944 και συγκεκριμένα βασίζεται στην έρευνα των σχολικών αρχείων της Σχολής που αφορούν την περίοδο αυτή. Αυτό δεν ήταν μια εύκολη απόφαση αλλά ήταν κοινή επιθυμία των μαθητών και δική μας, των δύο εκπαιδευτικών (Βίζινγκερ, Κουμεντάκου),  που αναλάβαμε το έργο αυτό. Διαμορφώσαμε λοιπόν έναν Όμιλο Εργασίας με 13 μαθητές της 10ης και 11ης τάξης (Α΄ και Β΄ λυκείου). Στόχος ήταν να δημιουργήσουμε μια διαδραστική ιστοσελίδα, ανοικτή στο κοινό, στην οποία να παρουσιάζουμε τα αποτέλεσμα της ιστορικής μας έρευνας. Η ιστοσελίδα αυτή (https://dsa-erinnert.org/) περιέχει πορτρέτα μαθητών και εκπαιδευτικών της Σχολής, εκείνης της περιόδου, συνεντεύξεις αποφοίτων (προφορικές μαρτυρίες), δράσεις που αναπτύχθηκαν σε συνεργασία με το λύκειο του Διστόμου και το σχολείο Fritz-Karsen του Βερολίνου, χρονογραμμές, ψηφιακούς χάρτες και πολλά άλλα, ακολουθώντας τις επιταγές της σύγχρονης παιδαγωγικής επιστήμης.

Ως εκπαιδευτικοί εμπλεκόμενοι σε αυτό το πρόγραμμα είχαμε την υποχρέωση να κατευθύνουμε τους μαθητές μας ορθά και να τους προσφέρουμε όλα τα απαραίτητα μεθοδολογικά εκπαιδευτικά εργαλεία, προκειμένου να προσεγγίσουν πρωτογενείς, αδημοσίευτες ιστορικές πηγές. Η Γερμανική Σχολή Αθηνών, την ιστορική περίοδο που εξετάζουμε ήταν ένα σχολείο στο κέντρο της Αθήνας. Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, το 1933, εντάχθηκε – όπως ήταν αναμενόμενο ως γερμανικό σχολείο- στον μηχανισμό ιδεολογικής προώθησης του εθνικοσοσιαλισμού, όπως και οι υπόλοιπες γερμανικές σχολές σε άλλες χώρες. Στο αρχείο της Σχολής μας υπάρχει πλούσιο αρχειακό υλικό αυτής της περιόδου που αφορά μαθητολόγια, γραπτά μαθητικών εξετάσεων, βιογραφικά σημειώματα μαθητών, αλληλογραφία, πρακτικά σχολικών συνεδριάσεων και άλλα. Όλα τα  ντοκουμέντα είναι μοναδικές ψηφίδες ιστορίας που ζωντάνεψαν μπροστά μας μια ολόκληρη εποχή. Θα ήταν άδικο να αναφερθούμε μόνο σε κάποιο περιστατικό αλλά είναι γεγονός ότι στη Σχολή μας εκείνα τα χρόνια υπήρχαν και άτομα που αντιτίθενταν στον εθνικοσοσιαλισμό.

Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Μαυρίδη, μαθητή εκείνης της εποχής και μέλους αντιστασιακών οργανώσεων σε συνέντευξη που έδωσε στους μαθητές μας για τη φωτογραφία του Χίτλερ που βρέθηκε στον κάλαθο των αχρήστων του σχολείου αλλά και για τον Γερμανό καθηγητή που ειδοποίησε εγκαίρως την οικογένειά του «…ο Lauter που ήρθε, και ήταν καθηγητής του αδερφού μου ειδοποίησε, όταν πήγε αντάρτης, ειδοποίησε τον πατέρα μου, ότι ξέρουνε στη διοίκηση ότι πήγε αντάρτης. Και για αυτό να μην πάω εγώ ξανά στη Γερμανική Σχολή. Φαινότανε ότι δεν ήταν ναζιστής. Άλλωστε δεν θα το έκανε, αν ήταν ναζιστής.» Υπήρχαν όμως και θύτες, όπως η περίπτωση του Χανς Βέντε, ο  οποίος ήταν εκπαιδευτικός στη Γερμανική Σχολή μεταξύ των ετών 1934-1939. Ο Βέντε  επέστρεψε στην κατεχόμενη Ελλάδα το 1941 ως ειδικός σε θέματα τραπεζών στο διοικητήριο της Βέρμαχτ και συμμετείχε  ως διερμηνέας στις ανακρίσεις συλληφθέντων ανταρτών, ενώ διαδραμάτισε καίριο ρόλο στον εντοπισμό ομάδων ανταρτών και στον σχεδιασμό γερμανικών αντιποίνων με θύματα τον άμαχο πληθυσμό.

Το πρόγραμμα συνεργασίας με το λύκειο Διστόμου είναι ένα πρόγραμμα που πραγματοποιείται πολλά χρόνια τώρα από τα δύο σχολεία και είμαστε πλέον πεπεισμένοι για τα οφέλη που έχουν οι μαθητές των δύο σχολείων από αυτήν την εξαιρετική συνεργασία. Οι μαθητές της Γερμανικής Σχολής Αθηνών γνώρισαν τους συμμαθητές τους από το μαρτυρικό χωριό του Διστόμου, το οποίο τον Ιούνιο του 1944 πυρπολήθηκε και 218 κάτοικοί του εκτελέστηκαν. Τα νέα παιδιά ήρθαν αντιμέτωπα με την ιστορία των θυμάτων, άκουσαν από τους συμμαθητές τους τι άφησε πίσω της η ναζιστική θηριωδία στο Δίστομο. Παράλληλα στο πλαίσιο κοινής εκδρομής των δύο σχολείων, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2019 στο Βερολίνο ήρθαν σε επαφή και με τους μαθητές του λυκείου Fritz-Karsen και επισκέφθηκαν τόπους μνήμης, όπως το μεγαλύτερο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης γυναικών στο Ράβενσμπρουκ, το Εβραϊκό μουσείο, το Κέντρο Άννα Φρανκ. Επίσης, ερεύνησαν αρχεία που σχετίζονται με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ συμμετείχαν σε workshops που πραγματοποιήθηκαν από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (FU) υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Dr. N. Αποστολόπουλου, καθώς ο σχεδιασμός της διαδραστικής ιστοσελίδας «Η ΓΣΑ θυμάται», όπως  και η χρήση ψηφιακών πολυμέσων και της Προφορικής Ιστορίας είναι αποτέλεσμα της εποικοδομητικής συνεργασίας μεταξύ του Πανεπιστημίου και της Σχολής μας.

Τι είχαν να κερδίσουν οι μαθητές της Γερμανικής Σχολής από το πολύ σπουδαίο αυτό project και, ακόμα περισσότερο, τι έχει να προσφέρει γενικότερα στους Έλληνες μαθητές, αλλά και δασκάλους, αυτή η τόσο σοβαρή και αξιόλογη εκπαιδευτική πλατφόρμα;

Καταρχάς να δηλώσουμε -και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό- ότι το πρόγραμμα αυτό συνεχίζεται και η εκπαιδευτική πλατφόρμα θα εμπλουτίζεται διαρκώς με νέο υλικό. Ήδη έχει διαμορφωθεί νέα ομάδα στον Όμιλο Εργασίας μας που αποτελείται από μαθητές της Α΄ λυκείου. Είναι γεγονός ότι για άλλη μια φορά εντυπωσιαστήκαμε από τις ιδέες των μαθητών μας, τις δημιουργικές προτάσεις τους και την αστείρευτη διάθεσή τους. Αυτό από μόνο του αποδεικνύει πόσο ενεργά δραστηριοποιούνται οι μαθητές, όταν απομακρύνονται από τη σχολική τάξη – με τη στενή έννοια του όρου- και από το σχολικό εγχειρίδιο, όταν εμπλέκονται σε ερευνητικά προγράμματα, με την καθοδήγηση και τη συνεργασία πανεπιστημιακών φορέων, όταν χρησιμοποιούν τις ψηφιακές εφαρμογές, για να εκφραστούν, όταν μελετούν πρωτογενείς αρχειακές πηγές, όταν η λογική θεώρηση των δεδομένων -μελέτη/γνώση- συνδυάζεται με την ενσυναίσθηση -επισκέψεις σε τόπους μνήμης- έτσι ώστε η διαδικασία αυτή να «ξεκλειδώνει» το μυαλό και την ψυχή των παιδιών. Αυτό ακριβώς ήταν και το κέρδος των μαθητών που μετείχαν μέχρι τώρα στη διαδικασία αυτή. Βιώσαμε μαζί τους, ως εμπλεκόμενοι εκπαιδευτικοί, απίστευτα συναισθήματα και στιγμές: κάποιες φορές έκπληξη και αμηχανία κατά τη μελέτη του αρχειακού υλικού, αγωνία αλλά και κούραση μπροστά στην προοπτική της ορθής παρουσίασής του, ευχαρίστηση και χαρά για το αποτέλεσμα που ολοκληρώθηκε. Οι μαθητές μας αποκόμισαν πάρα πολλά οφέλη μέσα από αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και πάνω από όλα μια ακόμη πιο δημιουργική και κριτική ματιά για τα ιστορικά γεγονότα.

Η εκπαιδευτική αυτή πλατφόρμα βρίσκεται ήδη στη διαδικασία της μετάφρασης και αισθανόμαστε τυχεροί για τη συνεργασία μας με τον μεταφραστή, κύριο Καλιφατίδη, ενώ παράλληλα ανοίγει ο δρόμος και για τη χρήση της από το ελληνόφωνο κοινό. Η πλατφόρμα αυτή θα αποτελέσει ένα εξαιρετικό εκπαιδευτικό εργαλείο, καθώς παρουσιάζει πρωτογενές αρχειακό υλικό της Σχολής, προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων που φοίτησαν στη Σχολή εκείνη την περίοδο, διαδραστικούς χάρτες, ψηφιακές χρονογραμμές. Παράλληλα η σκιαγράφηση των πορτρέτων των μαθητών και των καθηγητών της ΓΣΑ των ετών 1933-1944 με τη χρήση και της ψηφιακής αφήγησης θα αποτελέσει χρήσιμο παιδαγωγικό εργαλείο τόσο για τη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας και της Κοινωνιολογίας, όσο και για το μάθημα των Νέων Ελληνικών και ιδιαίτερα της Λογοτεχνίας και τη δημιουργική προσέγγισή τους.