Μια ανάλυση βασισμένη σε δεδομένα του ΠΟΥ, για γονείς και φροντιστές.
Στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), η ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων αναδύεται ως ένα κρίσιμο ζήτημα δημόσιας υγείας. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΠΟΥ, πάνω από ένα στα επτά παιδιά και εφήβους 0–19 ετών ζει με μια ψυχική διαταραχή. Πολλά παιδιά αναφέρουν συχνά νευρικότητα, ευερεθιστότητα, κακή διάθεση, μοναξιά ή δυσκολίες στον ύπνο – ξεκάθαρες ενδείξεις ότι ένας σημαντικός αριθμός νέων δυσκολεύεται συναισθηματικά στην καθημερινότητά του.
Την ίδια στιγμή, οι έφηβοι περνούν ολοένα και περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο. Πλατφόρμες όπως το Instagram, το TikTok και το Snapchat επηρεάζουν τον τρόπο που κοινωνικοποιούνται, δημιουργούν φιλίες και διαμορφώνουν την ταυτότητά τους. Αν και μπορούν να λειτουργήσουν δημιουργικά και υποστηρικτικά, ο ΠΟΥ προειδοποιεί ότι τα ψηφιακά περιβάλλοντα μπορεί να εκθέσουν τους εφήβους σε πιέσεις και κινδύνους που οι αναπτυσσόμενες δεξιότητες και ο εγκέφαλός τους δεν είναι ακόμη έτοιμοι να διαχειριστούν.
Ανησυχητική αύξηση της προβληματικής χρήσης των social media
Ένα από τα πιο καθαρά ευρήματα των τελευταίων ετών είναι η άνοδος της προβληματικής χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Από το 2018 έως το 2022, τα ποσοστά αυξήθηκαν από 7% σε 11% στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ – δηλαδή περίπου ένας στους δέκα εφήβους εμφανίζει σημάδια δυσλειτουργικής χρήσης. Τα κορίτσια, ιδιαίτερα στην ηλικία των 13 ετών, φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο.
Η προβληματική χρήση δεν αφορά απλώς τον «πολύ χρόνο μπροστά σε οθόνη». Περιλαμβάνει συμπτώματα όπως άγχος ή δυσφορία όταν ο έφηβος δεν είναι online, ξενύχτι για να παραμείνει συνδεδεμένος, δυσκολία στον περιορισμό του χρόνου που αφιερώνει στις πλατφόρμες ή παραμέληση σχολικών και κοινωνικών υποχρεώσεων. Για ορισμένα παιδιά, ο ψηφιακός κόσμος γίνεται συναισθηματικό βάρος αντί για πηγή στήριξης.
Εθισμός των παιδιών στην τεχνητή νοημοσύνη: 7 σημάδια που πρέπει να ξέρει κάθε γονιός
Μια διττή σχέση με την ψυχική υγεία
Η έκθεση HBSC 2021/2022 δείχνει ότι η προβληματική χρήση των social media συνδέεται με χαμηλότερη ψυχική ευεξία, λιγότερες ώρες ύπνου καθώς και καθυστέρηση της ώρας έναρξης του νυχτερινού ύπνου. Η έκθεση καταγράφει επίσης ότι η αυξανόμενη συχνότητα και ένταση στη χρήση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη συναισθηματική και κοινωνική λειτουργικότητα των εφήβων, καθώς και τη σχολική τους συμπεριφορά.
Η ανάλυση του ΠΟΥ για τους ψηφιακούς παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική υγεία και την ευημερία των νέων επισημαίνει ότι η συνεχής σύγκριση με εξιδανικευμένες εικόνες μπορεί να υπονομεύσει την αυτοπεποίθησή τους. Παράλληλα, έφηβοι που ήδη νιώθουν θλίψη ή μοναξιά συχνά καταφεύγουν στα social media για παρηγοριά, κάτι που μπορεί να τους οδηγήσει σε αλληλεπιδράσεις που επιδεινώνουν τη διάθεσή τους. Ωστόσο, το περιεχόμενο του διαδικτύου δεν είναι πάντοτε επιβλαβές: πολλοί νέοι βρίσκουν υποστηρικτικές κοινότητες και δημιουργικούς χώρους. Η επίδραση των social media εξαρτάται από την πλατφόρμα, την ποιότητα των αλληλεπιδράσεων και τις ευαλωτότητες κάθε παιδιού.
Γιατί ορισμένοι νέοι είναι πιο ευάλωτοι
Σύμφωνα με την ανάλυση του ΠΟΥ για τους ψηφιακούς παράγοντες, κάποια παιδιά είναι πιο ευάλωτα στους διαδικτυακούς κινδύνους. Έφηβοι που ήδη βιώνουν άγχος, κακή διάθεση ή μειωμένη αυτοεκτίμηση είναι πιο ευάλωτοι σε αρνητικά σχόλια, συγκρίσεις και επιβλαβές περιεχόμενο. Τα ψηφιακά περιβάλλοντα συχνά εντείνουν αυτές τις δυσκολίες αντί να τις μειώνουν.
Οι ανισότητες επίσης παίζουν σημαντικό ρόλο. Οι έφηβοι από χαμηλότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα έχουν συνήθως λιγότερες ασφαλείς δραστηριότητες εκτός διαδικτύου, λιγότερη υποστήριξη και χαμηλότερο ψηφιακό αλφαβητισμό – όλα αυτά αυξάνουν την έκθεσή τους σε παραπληροφόρηση, διαδικτυακή πίεση και cyberbullying. Επιπλέον, εμπειρίες όπως οικογενειακές συγκρούσεις, σχολικός εκφοβισμός ή κοινωνική απομόνωση ενισχύουν τον κίνδυνο αρνητικών διαδικτυακών εμπειριών.
Τα ψηφιακά περιβάλλοντα ως μέρος της ποιότητας της φροντίδας
Ο ΠΟΥ/Ευρώπης τονίζει ότι η ποιότητα της φροντίδας δεν περιορίζεται στις υπηρεσίες υγείας. Τα περιβάλλοντα στα οποία μεγαλώνουν και ζουν οι νέοι — το σπίτι, το σχολείο, η κοινότητα και πλέον ο ψηφιακός κόσμος — επηρεάζουν καθοριστικά την ευημερία τους. Έτσι, και τα social media πρέπει να ακολουθούν τις ίδιες αρχές ποιότητας της φροντίδας: ασφάλεια, αξιοπρέπεια, συμμετοχή, συμπερίληψη και ισότητα.
Το Γραφείο του ΠΟΥ για την Ποιότητα της Φροντίδας και την Ασφάλεια των Ασθενών στην Αθήνα συμβάλλει καθοριστικά στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων στην Περιφέρεια. Υποστηρίζει τα κράτη στη βελτίωση των υπηρεσιών που παρέχονται στους νέους – από την έγκαιρη αναγνώριση αναγκών έως τη δημιουργία πιο ασφαλών σχολικών, κοινοτικών και ψηφιακών περιβαλλόντων. Το έργο αυτό εντάσσεται στο ευρύτερο Πρόγραμμα για την Ποιότητα Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων του ΠΟΥ/Ευρώπης.
Τι είναι το EPW2 — και γιατί έχει σημασία;
Το Δεύτερο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Εργασίας 2026-2030 (Second European Programme of Work, EPW2) αποτελεί το στρατηγικό σχέδιο του ΠΟΥ/Ευρώπης για την αντιμετώπιση βασικών προτεραιοτήτων στον τομέα της υγείας κατά την περίοδο 2026-2030, μεταξύ των οποίων η ψυχική υγεία και η ευημερία των παιδιών και των εφήβων. Το EPW2 επισημαίνει ότι η υγεία διαμορφώνεται όχι μόνο στις κλινικές, αλλά και στα καθημερινά περιβάλλοντα – συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών χώρων όπου περνούν σημαντικό χρόνο οι νέοι. Καλεί για καλύτερη προστασία και συντονισμένη δράση ώστε τα ψηφιακά περιβάλλοντα να γίνουν ασφαλέστερα και πιο υποστηρικτικά.
Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι οικογένειες και η κοινωνία
Η ανάλυση του ΠΟΥ για τους ψηφιακούς παράγοντες τονίζει ότι η προστασία των εφήβων στο διαδίκτυο απαιτεί δράση σε όλα τα επίπεδα. Οι πλατφόρμες πρέπει να παρέχουν ασφαλέστερες προεπιλεγμένες ρυθμίσεις, ισχυρότερες δικλείδες ασφαλείας και σχεδιασμό που μειώνει τους κινδύνους. Οι γονείς χρειάζονται απλές και πρακτικές κατευθύνσεις για να ενισχύσουν υγιείς ψηφιακές συνήθειες στα παιδιά τους. Τα σχολεία και οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να μπορούν να αναγνωρίζουν σημάδια ψηφιακού στρες και να στηρίζουν τους νέους όταν το χρειάζονται.
Οι τοπικές κοινότητες και οι κυβερνήσεις μπορούν να συμβάλλουν με τη δημιουργία ασφαλών χώρων και δραστηριοτήτων εκτός οθόνης, καθώς και περιορίζοντας τη χρήση κινητών στα σχολεία. Τέλος, οι ίδιοι οι νέοι πρέπει να έχουν ουσιαστικό ρόλο στον σχεδιασμό ψηφιακών εργαλείων και πολιτικών που επηρεάζουν την καθημερινότητά τους.
Προς έναν πιο υγιή ψηφιακό κόσμο για τα παιδιά
Υποστηρίζοντας τους εφήβους στον ψηφιακό κόσμο, δεν απορρίπτουμε την τεχνολογία· διασφαλίζουμε ότι οι διαδικτυακοί χώροι αντανακλούν αξίες που προστατεύουν την ψυχική υγεία και ενισχύουν την ευημερία των νέων.
Με βάση τα δεδομένα του ΠΟΥ και το όραμα του EPW2, οικογένειες, σχολεία, κοινότητες, κυβερνήσεις και ψηφιακές πλατφόρμες μοιράζονται την ευθύνη για τη δημιουργία περιβαλλόντων — online και offline — όπου κάθε νέος άνθρωπος μπορεί να μεγαλώνει, να μαθαίνει και να συνδέεται με ασφάλεια.
