Τα πολύτιμα πολιτιστικά αγαθά και μνημεία της χώρας μας, έχουν πλέον τους… σωματοφύλακές τους! Ο λόγος για τον διεθνή πολιτιστικό οργανισμό της Μπλέ Ασπίδας [2], που μετρά 25 χρόνια από την ίδρυσή του, ο οποίος αποκτά παρουσία πλέον και στη χώρα μας.
Στόχος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής “Μπλε Ασπίδα” είναι η προστασία των πολιτιστικών αγαθών, όχι μόνο κατά τη διάρκεια πολεμικών συρράξεων αλλά και σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών και λαμβάνοντας υπόψη ότι τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα έχει αυξηθεί ο αριθμός των καταστροφικών φαινομένων (πλημμύρες, πυρκαγιές, σεισμοί), προκαλώντας τόσο κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα όσο και δυσμενείς επιπτώσεις στην πολιτιστική κληρονομιά.
Τα ιδρυτικά μέλη της Ελληνικής Μπλε Ασπίδας, επιφανείς εμπειρογνώμονες από διάφορους κλάδους (δικηγόροι, αρχαιολόγοι, ακαδημαϊκοί, αρχιτέκτονες, συντηρητές, πολιτικοί μηχανικοί κ.λπ.) και με εξειδικευμένη κατάρτιση σε ζητήματα διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς, νομοθεσίας και διεθνούς πολιτιστικής διπλωματίας, μιλούν στο Infokids.gr και καλούν εκπαιδευτικούς, γονείς και παιδιά να γνωρίσουν τις δράσεις τους:
Ένας νέος οργανισμός για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα: η Μπλε Ασπίδα. Τι το καινούριο έχει να προσφέρει;
Απαντούν οι κ.Έλενα Κόρκα, Πρόεδρος Μπλε Ασπίδας και Επίτιμη Διευθύντρια ΥΠΠΟΑ και κ. Σοφία Σπυροπούλου, Αρχαιολόγος στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Ταμίας της Μπλε Ασπίδας και μέλος του Διοικητικού συμβουλίου του Ελληνικού ICOMOS.
“H Μπλε Ασπίδα, ένας διεθνής πολιτιστικός οργανισμός που μετρά 25 χρόνια από την ίδρυσή του, σχετίζεται κυρίως με την Σύμβαση της Χάγης του 1954 και τα δύο πρωτόκολλά της του 1954 και του 1999, που συνιστούν την πρώτη διεθνή πολυμερή συνθήκη με παγκόσμια διάσταση, που πραγματεύεται την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης. Ως εκ τούτου η Μπλε Ασπίδα διέπεται και υποστηρίζεται από το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο (International Humanitarian Law), γνωστό και ως «Δίκαιο του Πολέμου», εστιάζοντας στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περιόδους ένοπλων συρράξεων, σύμφωνα με τη διεθνή ατζέντα πολιτιστικής προστασίας, όπως αυτή διαμορφώνεται από τον ΟΗΕ (Διεθνής Στρατηγική του ΟΗΕ για τη Μείωση των Καταστροφών), την UNESCO και άλλα διεθνή δίκτυα και οργανισμούς με συναφές αντικείμενο. Αυτή η προσέγγιση από μόνη της συνιστά ένα καινούργιο στοιχείο στο διεθνές θεσμικό πλαίσιο προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και συμπληρώνει το έργο άλλων διεθνών πολιτιστικών οργανισμών. Επιπλέον, η Μπλε Ασπίδα επεκτείνει τη δραστηριότητά της στην πρόληψη, τον μετριασμό και την αντιμετώπιση ανθρωπογενών και φυσικών καταστροφών, σύμφωνα με τη διεθνή ατζέντα πολιτιστικής προστασίας, όπως αυτή διαμορφώνεται από τον ΟΗΕ (Διεθνής Στρατηγική του ΟΗΕ για τη Μείωση των Καταστροφών), την UNESCO και άλλα διεθνή δίκτυα και οργανισμούς με συναφές αντικείμενο.
Υπό αυτό το πρίσμα η Μπλε Ασπίδα αναγνωρίζεται ως το πολιτιστικό ισοδύναμο του Ερυθρού Σταυρού, που αποσκοπεί στη θωράκιση των πολιτιστικών αγαθών (μουσεία, μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, αρχεία, βιβλιοθήκες και οπτικοακουστικό υλικό, καθώς και σημαντικές φυσικές περιοχές, καθώς και άυλη κληρονομιά) .
Η δε επικαιρότητα και σημασία της δράσης του διεθνούς δικτύου της Μπλε Ασπίδας είναι προφανής, εάν αναλογιστεί κανείς τις ολοένα αυξανόμενες ένοπλες συγκρούσεις παγκοσμίως και τις επακόλουθες καταστροφές και λεηλασίες μνημείων, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την ολοκληρωτική καταστροφή ιστορικών μνημείων στο Nagorno-Karabakh. Σε εθνικό επίπεδο, η δράση της Μπλε Ασπίδας αποσκοπεί στον σχεδιασμό μέτρων πρόληψης και μετριασμούς των μετακαταστροφικών ζημιών, καθώς και στην ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και την ανάπτυξη ικανοτήτων των ενδιαφερομένων επαγγελματιών για την αντιμετώπιση απειλών κατά των πολιτισμικών αγαθών.
Προς αυτήν την κατεύθυνση η Μπλε Ασπίδα μπορεί να συνδράμει στην ανάπτυξη ή και τη διεύρυνση εθνικών, περιφερειακών και τοπικών δικτύων, που δεν εμπλέκονται μεν παραδοσιακά στην διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως π.χ. τα Υπουργεία Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών, οι Υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας, ο Στρατός, τα Σώματα Ασφαλείας κτλ, ωστόσο έχουν την αρμοδιότητα, την κατάρτιση, την τεχνογνωσία και την υποδομή για να συμβάλουν στην βέλτιστη προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε καταστάσεις ανάγκης, δημιουργώντας ένα νέο και δυναμικό πλαίσιο διαφύλαξής της.
Σημειώνεται, τέλος, ότι η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης, που αποκτά Εθνική Επιτροπή για τη Μπλε Ασπίδα, ενισχύοντας το ρόλο και τη συμβολή της στην εφαρμογή των διεθνών συμβάσεων για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, ειδικά στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιφέρεια, που έχει πλούσια και πολυάριθμα πολιτιστικά αποθέματα, τα οποία ωστόσο έχουν ήδη υποστεί ή κινδυνεύουν ακόμα και σήμερα από ανθρωπογενείς και φυσικές καταστροφές.”
Κυρία Κόρκα, ποιος είναι ο ρόλος σας σε αυτόν;
“Η πρόεδρος της Μπλε Ασπίδας οφείλει να συμμετέχει στη γενική διάσκεψη της Διεθνούς Μπλε Ασπίδας, στις μηνιαίες συναντήσεις και σε κάθε εκδήλωση και να συνεργάζεται με τις υπόλοιπες επιτροπές στον κόσμο. Να συντάσσει την ετήσια αναφορά και τον στρατηγικό σχεδιασμό και γενικά να στέλνει ενημέρωση.
Στη χώρα μας πρέπει να επικοινωνεί με τις υπηρεσίες στα αρμόδια υπουργεία και με όλους τους συναφείς φορείς, να προωθεί τη γνώση για τους σκοπούς της Μπλε Ασπίδας και να ευαισθητοποιεί τους φορείς. Να διοργανώνει εκδηλώσεις δράσεις προγράμματα για παιδιά και νέους και να ακολουθεί τον προγραμματισμό του διεθνούς φορέα.”
Με τι ασχολείστε πέραν από την Μπλε Ασπίδα;
“Πέραν της Μπλε Ασπίδας είμαι επίτιμη γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονομιάς και σύμβουλος της Υπουργού ΥΠΠΟΑ και σε διάφορα συμβούλια και επιτροπές του ΥΠΠΟΑ στο Διοικητικό Συμβούλιο του ελληνικού ICOMOS, μέλος του ICOM, σε δυο επιστημονικές Επιτροπές του διεθνούς ICOMOS υπεύθυνη Ευρώπης στο δίκτυο Cicop και ιδρυτικό μέλος του βραβείου Υπατία. Είμαι αντιπρόεδρος σε πολιτιστικά σωματεία, διδάσκω σε ελληνικά πανεπιστήμια και είμαι δ/ντρια της συστηματικής ανασκαφής αρχαίας Τενέας. Και μέχρι και το Μάρτιο πρόεδρος στο μουσείο Κανελλόπουλου.”
Πόσο εύκολο είναι να κάνει κανείς πράγματα μέσα στην πανδημία για τον πολιτισμό και την πολιτιστική κληρονομιά;
“Αναμφισβήτητα, η τρέχουσα πανδημία έχει επηρεάσει ποικιλοτρόπως όλους του τομείς της ζωής, συμπεριλαμβανομένου και του πολιτισμού. Είναι ευνόητο ότι για την Ελλάδα αυτό αποτελεί μία μεγάλη πρόκληση με ιδιαίτερη βαρύτητα λόγω του πλούσιου πολιτιστικού αποθέματος που διαθέτει. Υπό αυτές τις συνθήκες περιορίζεται, αναγκαστικά, το εύρος των πολιτιστικών δράσεων όλων των εμπλεκόμενων φορέων, κυβερνητικών και μη. Απέναντι, όμως, στην πρωτοφανή αυτή υγειονομική κρίση, σημαντικός σύμμαχος αναδεικνύεται η τεχνολογική ανάπτυξη και ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Εκ του αποτελέσματος προκύπτει ότι το επίπεδο ετοιμότητας για αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων είναι αρκετά υψηλό για πολλές χώρες του κόσμου, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, όπου, εφαρμόζεται και αξιοποιείται η ψηφιακή τεχνογνωσία ήδη από τους πρώτους μήνες της επιδημιολογικής κρίσης. Απευθείας μεταδόσεις (live streaming) πολιτιστικών δρώμενων (θεατρικές παραστάσεις, ακόμα και παραστάσεις αρχαίου δράματος από την Επίδαυρο, κονσέρτα, συναυλίες κτλ), εικονικές περιηγήσεις σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, διαδικτυακά εκπαιδευτικά προγράμματα πολιτιστικού ενδιαφέροντος και ποικίλες άλλες δράσεις έγιναν προσβάσιμες στο κοινό, ενώ εγκαινιάστηκαν ή αναβαθμίστηκαν ψηφιακές πλατφόρμες για την ανάπτυξη και προβολή θεσμικών πολιτιστικών δράσεων. Η εικόνα είναι ακόμα πιο ενθαρρυντική για τη διοργάνωση ημερίδων και συνεδρίων, που συνιστούν την αιχμή του δόρατος για την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού για ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς. Εκατοντάδες διαδικτυακές δράσεις έχουν διεξαχθεί τους τελευταίους μήνες, όπου η συμμετοχή, είναι κατά πολύ μεγαλύτερη – όπως είναι αναμενόμενο – σε σχέση με αντίστοιχες διοργανώσεις που οι ενδιαφερόμενοι συμμετέχουν διά φυσικής παρουσίας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απήχηση που είχε σειρά ομιλιών που διοργάνωσε διαδικτυακά η Ελληνική Μπλε Ασπίδας (webinars) από τον Ιανουάριο μέχρι και το Μάρτιο του τρέχοντος έτους, που αποτελούσε ουσιαστικά και την πρώτη οργανωμένη δράση μετά τη συγκρότησή της. Το ίδιο εντυπωσιακή ανταπόκριση έχουμε για το επικείμενη διαδικτυακή ημερίδα που διοργανώνουμε σε συνεργασία με το Ελληνικό ΙCOMOS και το Ελληνικό ICOM με τίτλο «Δύο αιώνες προστασίας της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς: Από την Επανάσταση του 1821 στη σύγχρονη Ελλάδα».
Η Ελληνική Μπλε Ασπίδα θα συνεχίσει αναμφισβήτητα να αξιοποιεί ψηφιακές μεθόδους και εργαλεία, όσο το απαιτούν οι συνθήκες, αλλά και αφού αυτές αποκατασταθούν (φυσικά τότε παράλληλα και με διά ζώσης δράσεις) αναγνωρίζοντας το πόσο μπορεί αυτά μπορούν να διευκολύνουν τη διανομή του πολιτιστικού περιεχομένου και την ευαισθητοποίηση πολλών κοινωνικών ομάδων, συμβάλλοντας κατά συνέπεια στους καταστατικούς στόχους της Επιτροπής μας.”
Κυρία Σταματούδη, μήπως τελικά η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι μία πολυτέλεια;
Απαντά η κ. Ειρήνη Σταματούδη, καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, ειδικευμένη στα πνευματικά δικαιώματα και στο δίκαιο της πολιτιστικής κληρονομιάς, Αντιπρόεδρος της Μπλε Ασπίδας
“Εύλογη ερώτηση, ιδίως σε περίοδο πανδημίας. Η πολιτιστική κληρονομιά (υλική και άυλη) έχει πολλαπλές ιδιότητες. Ίσως η πιο σημαντική είναι ότι αποτελεί τεκμήριο ιστορικής μνήμης, ρίζα εθνικής ταυτότητας, έμπνευση για περαιτέρω δημιουργία και τέχνη, λόγο χαράς ή λύπης. Η πολιτιστική κληρονομιά μας λέει ποιοι είμαστε, από που ερχόμαστε και μας βοηθά να ορίσουμε καλύτερα που θέλουμε να πάμε. Βιώνουμε εκφάνσεις της καθημερινά. Το παιδί που θα σταματήσει μπροστά από ένα άγαλμα και θα ρωτήσει τον γονιό ποιος είναι ο Κολοκοτρώνης, ο ιστορικός που θα εξετάσει πως η Ελευσίνα από ιερός τόπος στην αρχαιότητα μετατράπηκε σε μία βιομηχανική πόλη, ο ποιητής που θα δει έναν πίνακα στην Εθνική Πινακοθήκη και θα εμπνευστεί ένα ποίημα, ο απογοητευμένος από την ανεργία νεαρός που θα παίξει μουσική για να ξεχαστεί, ένα πανηγύρι σε ένα χωριό της Ηπείρου που θα φέρει κοντά τους ανθρώπους, ένα παραδοσιακό παραμύθι με το οποίο θα μεγαλώσει ένα μωρό, ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα χαμένος κάπου στα βουνά δίπλα στις Βάσσες που θα τραβήξει την προσοχή ενός τουρίστα. Είναι αυτό που κάνει τον κόσμο πιο όμορφο, που του δίνει νόημα, τον χαροποιεί, τον λυπεί ή τον ξεσηκώνει, αυτό που όταν κάποια στιγμή θα φύγουμε θα μείνει πίσω μας ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Όλα αυτά είναι πολιτιστική κληρονομιά και έχουμε χρέος να τα διαφυλάξουμε. Είναι αυτά που χρειαζόμαστε να μας ενώσουν σε μία εποχή που βαλλόμαστε και δοκιμαζόμαστε και που ενδεχομένως να αισθανόμαστε και μόνοι μας λόγω του lockdown. Έχουμε ανάγκη συνδετικών κρίκων, με τους συνανθρώπους μας, την ιστορία, τον τόπο, με τα ίδια μας τα συναισθήματα. Αυτό εγώ το αντιλαμβάνομαι ως ανάγκη και όχι ως πολυτέλεια.”
Κυρία Ζερβάκη, υπάρχει απήχηση στον κόσμο; Και ποιον κόσμο μιλάμε; Αυτόν της Ελλάδας;
Απαντά η κ. Αντωνία Ζερβάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΕΚΠΑ, Γενική Γραμματέας της Μπλε Ασπίδας
“Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το ενδιαφέρον για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς όπως διαφαίνεται στην ανταπόκριση του κόσμου στις δράσεις της Μπλε Ασπίδας, ακόμα και σε περιόδους δύσκολες σαν αυτή πουδιανύουμε σήμερα. Πρόσφατα ολοκληρώσαμε έναν κύκλο διαδικτυακών σεμιναρίων σχετικά με τις σύγχρονες προκλήσεις για την πολιτιστική κληρονομιά (ένοπλες συρράξεις, κλιματική αλλαγή, παράνομη διακίνηση, διαχείριση συλλογών) στα οποία η συμμετοχή του κοινού τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό ήταν εντυπωσιακή: άνθρωποι από διαφορετικές ηπείρους, με διαφορετικό προφίλ ως προς το επάγγελμα, την ηλικία και τα ενδιαφέροντα είχαν την ευκαιρία να συνομιλήσουν, να εκφράσουν τις απόψεις τους και να ενημερωθούν για ζητήματα τα οποία στο παρελθόν θα αποτελούσαν αντικείμενο συζήτησης μόνο των ειδικών του χώρου. Ωστόσο, οι προκλήσεις για την πολιτιστική κληρονομιά, στην πλειονότητά τους με διεθνικό πρόσημο σήμερα, διαπερνούν την θεματική κατάτμηση των επιστημών και των πολιτικών καισυνδέονται με την ανάγκη δημιουργίας των συνθηκών εκείνων που θαεπιτρέψουν την ευαισθητοποίηση αλλά και την συνειδητοποιημένη συμμετοχήτου κοινού όχι μόνο στην πολιτιστική ζωή αλλά και στην προστασία και τονσεβασμό των διαφορετικών εκφάνσεων του πολιτισμού.”
Κυρία Ζερβάκη, δεν αρκούν οι δομές του κράτους για να προστατεύσουν την πολιτιστική κληρονομιά που ούτως ή άλλως ανήκει στο ελληνικό κράτος;
“Το κράτος σαφώς έχει την υποχρέωση να διαφυλάξει την πολιτιστικήκληρονομιά, ως δημόσιο αγαθό που συνδέεται με την ταυτότητά μας,προωθώντας μέσα από τον πολιτισμό την ανθρωποκεντρική και βιώσιμη ανάπτυξη, διασφαλίζοντας τις απαραίτητες εκείνες συνθήκες για τηνπροστασία του πολιτιστικού μας αποθέματος αλλά και της πολιτιστικής δημιουργικότητας είτε πρόκειται για τις τέχνες είτε για την άυληπολιτιστική κληρονομιά εν γένει. Η ευθύνη ωστόσο δεν βαραίνει μόνο τον κρατικό μηχανισμό. Πρόκειται για μια προσπάθεια που απαιτεί την ενεργό συμμετοχή, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, και των πολιτών, μέσα από τον δημόσιο διάλογο, την έρευνα, την εθελοντική δράση αλλά και την ατομική ευθύνη σε σχέση με τον σεβασμό της πολιτιστικής κληρονομιάς είτε πρόκειται για τις αρχαιότητες, είτε πρόκειται για την λαϊκή κληρονομιά είτε πρόκειται για την σύγχρονη κληρονομιά και δημιουργία.”
Κυρία Κόρκα, άμεσοι αποδέκτες της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου είναι τα παιδιά. Αυτά είναι που θα συνεχίσουν και το έργο της προστασίας της. Για να το κάνουν, όμως, πρέπει πρώτα να την γνωρίσουν. Προγραμματίζει κάποια δράση η Μπλε Ασπίδα προς αυτή την κατεύθυνση;
“Οπωσδήποτε στόχος μας είναι η ευαισθητοποίηση των παιδιών.
Του χρόνου σκοπεύουμε να διοργανώσουμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά. Μάλιστα μέλος μας είναι μια αρχαιολόγος που στο ΥΠΠΟΑ ήταν για χρόνια υπεύθυνη για πολλά σημαντικά εκπαιδευτικά προγράμματα.
Επίσης, έχουμε συνεργασία με το Διεθνές Πανεπιστήμιο και συγκεκριμένα την έδρα για απειλές και φυσικές καταστροφές, όπου έχει ήδη δημιουργηθεί ένα πρόγραμμα για σεισμούς και εκπαίδευση παιδιών”.
Διαβάστε ακόμα: Γνωρίζετε την Μπλέ Ασπίδα και το έργο της; [3]