Συγκίνηση, θαυμασμό, δέος, και χιλιάδες συναισθήματα προκαλεί η θέα του πίνακα «Τα κάλαντα» ή «Ο τυμπανιστής» [2] που φιλοτέχνησε ο Νικηφόρος Λύτρας [3], το 1872, ένας από τους πλέον ξακουστούς πίνακες του Τήνιου ζωγράφου.
Ο πίνακας [4] του «ζωγράφου των Χριστουγέννων» αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της νεοελληνικής αγροτικής ηθογραφίας και αποτυπώνει μια ομάδα μικρών παιδιών ντυμένα με παραδοσιακά ενδύματα, που κρατούν παραδοσιακά όργανα και ψάλλουν τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, στην αυλή ενός παλιού αγροτικού σπιτιού.
Δεν πρόκειται για μία απλή απεικόνιση ενός παραδοσιακού εθίμου, αλλά ο ζωγράφος περνά σημαντικά μηνύματα.
Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά το έργο, τα πέντε παιδιά που απεικονίζονται στον πίνακα να παίζουν, είναι διαφορετικής καταγωγής και εθνικότητας, καθώς εδώ ο ζωγράφος, θέλει να μας υπενθυμίζει ότι το γνήσιο πνεύμα των γιορτών δεν γνωρίζει διακρίσεις ούτε χρώμα και η χαρά είναι δικαίωμα όλων. Ένα μήνυμα διαχρονικό, με εξαιρετική σημασία.
Στην κάτω δεξιά πλευρά του έργου παρατηρεί κανείς ένα άγαλμα που παραπέμπει στη Νίκη της Σαμοθράκης, ενώ από την άλλη πλευρά,σχεδόν στο ίδιο ύψος με αυτό, στέκεται μια ψάθινη σκούπα και στο βάθος υπάρχει ένα ξεραμένο δέντρο, δεμένο σε έναν πάσσαλο για να μην πέσει.
Πίσω από έναν τοίχο κρύβεται ένα παιδί που δεν συμμετέχει στη χαρά, αλλά παρακολουθεί. Μια γυναίκα, μητέρα – καθώς κρατά το μικρό παιδί στην αγκαλιά της – ντυμένη κι εκείνη με την παραδοσιακή φορεσιά- ακούει τα κάλαντα και παρακολουθεί τα παιδιά, χαρούμενη.
Το πλατύ χαμόγελο του μελαμψού παιδιού με το τύμπανο, ξεχωρίζει.
Όπως επισημαίνει η αναλύτρια της Εθνικής Πινακοθήκης [5] κα Μαριλένα Κασιμάτη «τα ποιητικότατα Κάλαντα διαφεύγουν με την εσωτερικότητα και την επινόηση του χρόνου στην ελληνικότατη ηθογραφική αυτή σκηνή, από κάθε κοινοτοπία. Τα σύμβολα που εισάγει, χωρίς τυμπανοκρουσίες -το μαρμάρινο θωράκιο της Νίκης, που δένει το σανδάλι της, αλλά ειρωνικά σχεδόν, βαλμένο δίπλα σε μια χορταρένια σκούπα, το γυάλινο ποτήρι με το νερό, που παραπέμπει στην κάθαρση που έρχεται από τα Ελληνόπουλα, που δεν εμφανίζονται ως γραφικά δείγματα μιας γνωστής τυπολογίας φορεσιών, το ξερό, άνυδρο δέντρο που δηλώνει την υφέρπουσα φτώχεια στο πρόσωπο της σκοτεινής μορφής, που μόλις φαίνεται πίσω από τον τοίχο»
Να τα πούμε;
«Καλήν εσπέραν άρχοντες,
κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού τη θεία γέννηση
να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρει η φύσις όλη».
Νικηφοροσ λυτρας: Ο κορυφαίος της ελληνικής παλέτας
«Η αγάπη προς το ωραίον είναι η γέφυρα μεταξύ Θεού και ανθρώπου», είχε πει ο ίδιος.
Ο Νικηφόρος Λύτρας γεννήθηκε το 1832 στο χωριό Πύργος της Τήνου και από παιδί αγάπησε την τέχνη αφού ο πατέρας του ήταν μαρμαρογλύπτης. Το 1850 κατόρθωσε να μπει στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα όπου και φοίτησε για έξι χρόνια κατορθώνοντας αμέσως να ξεχωρίσει και να συγκεντρώσει διακρίσεις.
Με την αποφοίτησή του το 1860 αναχωρεί για Μόναχο με μία κρατική υποτροφία από την Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών, το κέντρο της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής ζωής εκείνη την εποχή. Το 1865 επιστρέφει στην Αθήνα και διορίζεται καθηγητής στην έδρα της Ανώτατης Ζωγραφικής της Σχολής Καλών τεχνών του Πολυτεχνείου, όπου θα διδάξει για 38 ολόκληρα χρόνια έως και την χρονιά του θανάτου του το 1904.
Ο Νικηφόρος Λύτρας άσκησε καθοριστική επιρροή στην ελληνική ζωγραφική. Περισσότεροι από μία γενιά ζωγράφοι πέρασαν από το εργαστήριό του. Ο Πανταζής, ο Λεμπέσης, ο Αλταμούρας, ο Ιακωβίδης, ο Βώκος, ο Ροϊλός, ο Γερανιώτης, ο Μαθιώπουλος, ο Οθωναίος, ο Βικάτος, ο Αργυρός, και αμέτρητοι άλλοι. Ακόμα και ο Μπουζιάνης πιθανολογείται πως για μία περίοδο μαθήτευσε κοντά στον μεγάλο δάσκαλο της ελληνικής ζωγραφικής.
Ήταν ο πρώτος που παρουσίασε έργα εμπνευσμένα από την ζωή και τα έθιμα του τόπου με ιδιαίτερη ειλικρίνεια, ευαισθησία και απλότητα. Εξελίχθηκε από νωρίς σε επίσημος προσωπογράφος της υψηλής κοινωνίας της Αθήνας, φιλοτεχνώντας ολόσωμα μνημειακά πορτρέτα μελών των οικογενειών Σερπιέρη, Καυτατζόγλου, διευθυντών της Εθνικής Τράπεζας και άλλων επιφανών Αθηναίων, έργα που συγκαταλέγονται στα πιο σημαντικά δείγματα της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα.
Εκπροσώπησε της Ελλάδα, μαζί με τους διάσημους συναδέλφους του, στις Παγκόσμιες Εκθέσεις του Παρισιού του 1855, 1867, 1878 και της Βιέννης του 1873, ενώ παρασημοφορήθηκε με το Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος το 1903.
Διαβάστε επίσης:
Χριστίνα Κουλουμπή: “Η φύση των ανθρώπων αποζητά το ΜΑΖΙ που η Τέχνη προσφέρει!” [6]
«Πρόσωπα στις Κυκλάδες»: Προσωπογραφίες από παιδιά για παιδιά στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού [7]
Παιδιά, διασκεδάστε στο χριστουγεννιάτικο camp του Μουσείου Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης [8]