- Infokids.gr - https://www.infokids.gr -

Τελειοθηρία: Όταν η αριστεία γίνεται αρρώστια…

Λίγο πριν το σφύριγμα της λήξης των Πανελληνίων και εν αναμονή των αποτελεσμάτων που θα καθορίσουν το ακαδημαϊκό και κατ’επέκταση επαγγελματικό μέλλον των υποψηφίων, έχει νόημα, ειδικά οι γονείς, να σκεφτούμε τι είναι αυτό που πραγματικά μετράει σε όλη αυτή την πορεία των παιδιών μας στο Λύκειο, και δη στην τελευταία τάξη.

Η κ. Μαίρη Μαρκογιαννάκη, Φιλόλογος, Ειδική Παιδαγωγός, MSc και Σύμβουλος Εφηβικής Υγείας, ΜSc, επισημαίνει, ποιο είναι αυτό, καλώντας μας να διακρίνουμε τη λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αριστεία και την τελειοθηρία:

Ποιος γονέας δεν καμαρώνει όταν το παιδί του αποσπά επαίνους και βραβεία λόγω επιδόσεων στο σχολείο, όταν διακρίνεται σε επιστημονικούς διαγωνισμούς, κατακτά τίτλους και διπλώματα, όταν επιτυγχάνει εισαγωγή στα πιο υψηλόβαθμα ακαδημαϊκά ιδρύματα;

Γιατί αντλούμε τέτοια ευχαρίστηση ως γονείς για τις καλές σχολικές επιδόσεις των παιδιών μας; Είναι άραγε η ελπίδα για ένα πιο «ευοίωνο» αύριο με καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές; Είναι η ικανοποίηση ότι κάναμε καλά τη δουλειά μας ως γονείς; Είναι οι προσδοκίες μας που εκπληρώθηκαν; Είναι τα δικά μας κενά/ λάθη που «θεραπεύτηκαν» διά των απογόνων μας; Αν και η απάντηση είναι, συνειδητά ή υποσυνείδητα, ένα συνονθύλευμα όλων των παραπάνω, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπερτερεί η χαρά για την ευόδωση των κόπων των παιδιών μας.

Λανθάνει, ωστόσο, μια παγίδα για τα παιδιά μας. Κάποιες φορές το κυνήγι της αριστείας καταλήγει σε τελειοθηρία (τέλειος + θήρα=κυνήγι).

Τι όμως ακριβώς είναι η τελειοθηρία; Τελειοθηρία (perfectionism) είναι η προσκόλληση στην κατάκτηση της τελειότητας, το κυνήγι υψηλών έως ανέφικτων στόχων που συνδυάζεται με αυστηρή αυτοκριτική, προσδιορισμό του εαυτού βάσει επιδόσεων και συχνά καταλήγει σε φόβο αποτυχίας και αναβλητικότητα. Η τελειοθηρία στους εφήβους δεν περιορίζεται στους βαθμούς, αλλά εκφράζεται με την επιδίωξη της πρωτιάς σε όλα τα επίπεδα. Η «απλή» αριστεία δεν επαρκεί για τον τελειοθηρικό μαθητή, σκοπός του είναι να βγαίνει πάντα πρώτος. Πρώτος στα μαθήματα, πρώτος στα αθλήματα, να είναι ο πιο δημοφιλής, ο πιο ωραίος (βέβαια, το κυνήγι του κάλλους είναι συνηθέστερα έγνοια γένους θηλυκού).

“Και γιατί η επιδίωξη της πρωτιάς να αποτελεί πρόβλημα;”, αναρωτιούνται οι “high achievers” γονείς, αυτοί που, όπως λέμε, θέτουν ψηλά τον πήχη. Η απλή απάντηση είναι ότι η σύγκρισή μας με άλλους αναπόφευκτα θα μας οδηγήσει κάποια στιγμή στην απογοήτευση γιατί κάποιος, κάπου, κάποτε θα είναι σε κάτι καλύτερος. Και αυτό δεν θα πρέπει να καταρρακώνει κανένα παιδί.

Υπάρχει όμως και σύνθετη απάντηση που προκύπτει από τις έρευνες. Η τελειοθηρία, στην παθολογική της μορφή, θεωρείται παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη της διαταραχής της ψυχογενούς ανορεξίας. Έχει βρεθεί πως κυρίως τα κορίτσια (δέκα φορές συχνότερα από τα αγόρια) που εκδήλωναν συμπεριφορές τελειοθηρίας ως μαθήτριες, αλλά και ως αθλήτριες παρουσίασαν αυξημένα ποσοστά ψυχογενούς ανορεξίας. Ας σημειώσουμε δε, πως τα αθλήματα που σχετίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό με τη εν λόγω διαταραχή είναι το μπαλέτο, η ενόργανη γυμναστική και η συγχρονισμένη κολύμβηση. Τα αθλήματα αυτά, σε επίπεδο πρωταθλητισμού, απαιτούν μικρό δείκτη μάζας σώματος (BMI), με αποτέλεσμα κάποιες φορές η προσπάθεια για τη διατήρηση χαμηλού βάρους να εξελίσσεται σε εμμονή.

Άλλες διαταραχές που συσχετίζονται με την τελειοθηρική σκέψη είναι η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, το χρόνιο στρες, η σωματοδυσμορφική διαταραχή, η ψυχογενής βουλιμία, καθώς και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Συγκεκριμένα η τελειοθηρία έχει συσχετιστεί στενά με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η προσκόλληση στην τάξη, η άψογη απόδοση, η ακρίβεια στη λεπτομέρεια, η ακαμψία προσωπικότητας και η ισχυρογνωμοσύνη.

Η ανάπτυξη της τελειοθηρίας έχει συνδεθεί με τελειοθηρικά πρότυπα γονέων. Γονείς επικριτικοί, υπέρμετρα απαιτητικοί, με μη ρεαλιστικές προσδοκίες και υπερβολικά υψηλά πρότυπα επίδοσης, ενδέχεται να ενσταλάξουν την τελειοθηρική σκέψη στα παιδιά τους. Οι γονείς αυτοί συχνά δεν εγκρίνουν και δεν αποδέχονται τις συμπεριφορές των παιδιών τους, η αγάπη τους τελεί «υπό όρους» και συνεχώς πιέζουν για ακόμη υψηλότερες επιδόσεις και νέα επιτεύγματα.

Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν εμείς ως γονείς για να ενθαρρύνουμε την πρόοδο, ακόμη και την αριστεία, αλλά να αποφύγουμε τον σκόπελο της τελειοθηρίας; Το σημαντικό είναι να προτρέπουμε τα παιδιά μας να βελτιώνονται και να ξεπερνούν τον εαυτό τους, πηγαίνοντας κάθε φορά ένα βήμα παραπέρα. Να αποθαρρύνουμε συγκρίσεις με άλλους και βέβαια να μην τα συγκρίνουμε ούτε κι εμείς. Να μην τους καλλιεργούμε το αίσθημα του ανταγωνισμού, αλλά την ανάγκη για προσωπική εξέλιξη. Να τους λέμε «μπράβο» για όσα με κόπο κατέκτησαν και να τους βοηθάμε να θέτουν τον επόμενό τους στόχο με ρεαλισμό. Να τους εμφυσούμε την αγάπη για τη γνώση και όχι για τους βαθμούς, να δίνουμε αξία στην περιέργεια, τη δημιουργικότητα, τον ενθουσιασμό και όχι στους αριθμούς πάνω στον έλεγχο. Να δίνουμε έμφαση στην προσπάθεια και το «ταξίδι» και όχι στο αποτέλεσμα και τον «προορισμό». Να αποδίδουμε στην επιτυχία την πραγματική της διάσταση, ούτε υπέρ- ούτε υπο-τιμώντας τη και να σταματάμε για να την απολαύσουμε μαζί τους. Να τους θυμίζουμε ότι η αγάπη μας είναι αδιαπραγμάτευτη, δεν εξαρτάται από τα επιτεύγματά τους.

Και, τέλος, μία συμβουλή προς τους γονείς: στην ημέρα ενημέρωσης από τους καθηγητές, ας αντικαταστήσουμε την ερώτηση «τι βαθμούς πήρε;» από την ερώτηση «τι άνθρωπος είναι;». Νομίζω πως θα εκπλαγούμε!