Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί την κυριότερη αιτία θανάτου από καρκίνο σε παγκόσμιο επίπεδο, με περίπου 1,8 εκατομμύρια θανάτους το 2022. Αν και η νόσος σχετίζεται άμεσα με το κάπνισμα στην πλειονότητα των περιστατικών, ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων που νοσούν δεν έχει καπνίσει ποτέ.
Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση στο έγκριτο περιοδικό JAMA, το 15% έως 20% των διαγνώσεων καρκίνου του πνεύμονα αφορά άτομα που έχουν καπνίσει λιγότερα από 100 τσιγάρα στη ζωή τους. Η ύπαρξη αυτής της ομάδας ασθενών ανατρέπει την εντύπωση ότι η νόσος είναι αποκλειστικά «του καπνιστή» και υπογραμμίζει την ανάγκη μεγαλύτερης ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Η καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ και Παθολόγος Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, η βιολόγος Αλεξάνδρα Σταυροπούλου και ο Θάνος Δημόπουλος, τ. Πρύτανης ΕΚΠΑ, Καθηγητής Θεραπευτικής – Ογκολογίας – Αιματολογίας, Διευθυντής Θεραπευτικής Κλινικής συνοψίζουν τα σημαντικότερα σημεία αυτής της δημοσίευσης.
Διαβάστε επίσης: ΠΟΥ | Το κάπνισμα δεν είναι συνήθεια, είναι επιδημία που σπέρνει το θάνατο
Ερωτήσεις και απαντήσεις
Ποιοι μη καπνιστές διαγιγνώσκονται συχνότερα με καρκίνο του πνεύμονα;
Οι άνθρωποι που δεν έχουν καπνίσει και διαγιγνώσκονται με καρκίνο του πνεύμονα είναι συχνότερα γυναίκες και συνήθως σε ηλικία γύρω στα 67 έτη, λίγο νεότερες σε σύγκριση με όσους έχουν ιστορικό καπνίσματος. Παρατηρούνται επίσης σημαντικές γεωγραφικές διαφορές. Στην Ταϊβάν, για παράδειγμα, έως και 83% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα σε μη καπνιστές αφορούν γυναίκες, ενώ άτομα ασιατικής καταγωγής παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά σε σύγκριση με άλλες φυλετικές ομάδες.
Σε τι οφείλεται η εμφάνιση καρκίνου στους μη καπνιστές;
Η εμφάνιση της νόσου σε ανθρώπους που δεν έχουν καπνίσει συνδέεται με πολλαπλούς περιβαλλοντικούς και γενετικούς παράγοντες. Το ραδόνιο, ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο που απελευθερώνεται από το έδαφος, θεωρείται ισχυρός καρκινογόνος παράγοντας και εκτιμάται ότι προκαλεί έως και 21.000 θανάτους ετησίως από καρκίνο του πνεύμονα στις ΗΠΑ. Η ατμοσφαιρική ρύπανση, η οποία σε ποσοστό 99% του παγκόσμιου πληθυσμού υπερβαίνει τα προτεινόμενα όρια, έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αδενοκαρκινώματος, του συχνότερου ιστολογικού τύπου στη συγκεκριμένη ομάδα ασθενών. Η έκθεση σε παθητικό κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο κατά 28%, ενώ ενώσεις όπως ο αμίαντος και η σιλικόνη έχουν επίσης ενοχοποιηθεί. Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του πνεύμονα σε συγγενή πρώτου βαθμού αυξάνει τον κίνδυνο κατά 51%.
Τι διαφορές υπάρχουν;
Σε μοριακό επίπεδο, ο καρκίνος του πνεύμονα στους μη καπνιστές διαφέρει σημαντικά από εκείνον των καπνιστών. Το 60% έως 80% των όγκων ανήκουν στον τύπο του αδενοκαρκινώματος. Παρότι αυτοί οι όγκοι έχουν χαμηλότερο φορτίο μεταλλάξεων, εμφανίζουν πολύ συχνότερα στοχεύσιμες γονιδιακές παραλλαγές. Μεταλλάξεις του γονιδίου EGFR απαντούν σε ποσοστό 40% έως 60% των μη καπνιστών, ενώ στους καπνιστές μόλις στο 10%. Αντίστοιχα, αναδιατάξεις στο γονίδιο ALK εμφανίζονται έως και πέντε φορές συχνότερα σε μη καπνιστές. Αυτές οι επισημάνσεις έχουν μεγάλη κλινική σημασία, διότι οδηγούν στη δυνατότητα εξατομικευμένης θεραπείας με στοχεύσιμους αναστολείς τυροσινικής κινάσης, οι οποίοι μπορούν να παρατείνουν την επιβίωση σε προχωρημένη νόσο ακόμη και πάνω από τρία έως πέντε χρόνια.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση στηρίζεται στην απεικόνιση, όπως αξονική τομογραφία, PET/CT και μαγνητική εγκεφάλου, καθώς και σε βιοψία για ιστολογική επιβεβαίωση. Επιπλέον, στις μέρες μας θεωρείται αναγκαίος ο μοριακός έλεγχος με προηγμένες τεχνικές, ώστε να ανιχνευθούν μεταλλάξεις για τις οποίες είναι διαθέσιμα συγκεκριμένα φάρμακα και να καθοριστεί το κατάλληλο θεραπευτικό πλάνο.
Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές;
Η θεραπεία αποφασίζεται με βάση το στάδιο και τα μοριακά χαρακτηριστικά. Η χειρουργική αντιμετώπιση προτιμάται στα πρώιμα στάδια, συχνά σε συνδυασμό με επικουρική στοχεύσιμη θεραπεία όταν υπάρχουν μεταλλάξεις σε EGFR ή ALK. Σε προχωρημένα στάδια, οι στοχεύσιμες θεραπείες αποτελούν βασική επιλογή όταν υπάρχουν οι κατάλληλες γονιδιακές μεταλλάξεις, προσφέροντας σημαντικά καλύτερα αποτελέσματα από τη χημειοθεραπεία. Η ανοσοθεραπεία έχει πιο περιορισμένο ρόλο στους μη καπνιστές, ειδικά όταν υπάρχουν οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις που σχετίζονται με μειωμένη ανταπόκριση.
Γιατί καθυστερεί η διάγνωση και τι ισχύει για τον προληπτικό έλεγχο;
Παρά τις ιατρικές εξελίξεις, η διάγνωση συχνά καθυστερεί. Περισσότεροι από το 40% των μη καπνιστών διαγιγνώσκονται σε προχωρημένα στάδια III ή IV, όπου η νόσος είναι ήδη μη ιάσιμη με χειρουργείο. Στις ΗΠΑ δεν συστήνεται ακόμη προληπτικός έλεγχος σε μη καπνιστές, ωστόσο σε άλλες χώρες, όπως η Ταϊβάν, έχει υιοθετηθεί πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για όσους έχουν οικογενειακό ιστορικό, με αποτέλεσμα το 95% των διαγνώσεων να πραγματοποιείται σε πρώιμο και αντιμετωπίσιμο στάδιο.
Ποιο είναι το κοινωνικό στίγμα που αντιμετωπίζουν οι μη καπνιστές ασθενείς;
Πέρα από τη βιολογία της νόσου, το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει τον καρκίνο του πνεύμονα προκαλεί συχνά ψυχολογική επιβάρυνση. Η αντίληψη ότι ο ασθενής «ευθύνεται» για την ασθένειά του λόγω καπνίσματος μπορεί να οδηγήσει σε ενοχές και απομόνωση. Η ενημέρωση του κοινού αποτελεί απαραίτητο βήμα ώστε οι άνθρωποι που δεν έχουν καπνίσει αλλά νοσούν να μην αντιμετωπίζουν αυτό το άδικο βάρος και να έχουν τη στήριξη που χρειάζονται.
