Γιατί οι κόρες μας έχουν πάθει εμμονή με το TikTok;: Η διευθύντρια του CSIi κ. Κέλλυ Ιωάννου απαντά σε όσα πρέπει να ξέρουμε

Κοιτάζοντας από το παράθυρο της κουζίνας μου πριν από μερικές ημέρες σάστισα με αυτό που είδα και αρχικά νόμιζα ότι έκανα λάθος -όμως, όχι: Δύο έφηβες κοπέλες, δεν πρέπει να ήταν πάνω από 13 – 14 ετών, είχαν τοποθετήσει ένα κινητό στο περβάζι ενός ισόγειου σπιτιού και εκείνες, απέναντί του, στο πεζοδρόμιο, με αυτοκίνητα να περνούν από πίσω τους, εκτελούσαν εντυπωσιακές χορευτικές φιγούρες.

Πρέπει να επανέλαβαν το σύντομο χορευτικό τουλάχιστον 20 φορές. Κάποια στιγμή αγχώθηκα γιατί η μία έκανε ένα βήμα πίσω, ακριβώς τη στιγμή που περνούσε αμάξι, με κίνδυνο να την χτυπήσει, αλλά ευτυχώς ο οδηγός δεν έτρεχε και φρέναρε αμέσως. Λίγα λεπτά μετά φώναξα την κόρη μου, για να μου πει μια γνώμη, τι πίστευε ότι κάνουν τα κορίτσια, και μου απάντησε απλά: Tik Tok.

Με μία σύντομη διαδικτυακή έρευνα, ανακάλυψα, ότι η σχετικά νέα αυτή εφαρμογή, όχι μόνο έχει εκατομμύρια followers, αλλά και πως ο δημιουργός της, ο 36χρονος Κινέζος μηχανικός λογισμικού Zhang Yiming είναι πλέον ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους του πλανήτη, με την εταιρεία του να αξίζει τουλάχιστον 75 δισεκατομμύρια! Επειδή, όμως, η μεγάλη δύναμη συνήθως έρχεται μαζί με μεγάλες ευθύνες, το TikTok έχει επανειλημμένα κατηγορηθεί ότι “δεν παίζει δίκαια”, καθώς είναι μία εφαρμογή που παράνομα συλλέγει προσωπικά δεδομένων ακόμα και παιδιών, ηλικίας 13 ετών, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των γονιών τους.

Αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες, προκειμένου να ενημερωθούν σωστά και οι γονείς για την δυνητικά επικίνδυνη αυτή εφαρμογή, ζητήσαμε από την κ. Κέλλυ Ιωάννου, Διευθύντρια Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας (CSIi), Κλινική Εγκληματολόγος, Σύμβουλος Οικογένειας και Υποψήφια διδάκτωρ Εγκληματολογίας στο πανεπιστήμιο του Essex, να απαντήσει σε αυτά που οι περισσότεροι χρειάζεται να γνωρίζουμε για το TikTok και την χρήση του από τα παιδιά μας.

Γιατί ειδικά τα έφηβα κορίτσια έχουν εθιστεί τόσο στην εφαρμογή Tik Tok;

Αρχικά να επισημάνουμε ότι ο εθισμός δεν κάνει διακρίσεις. Ο εθισμός στο Διαδίκτυο αφορά όλους μας ανεξαρτήτου φύλου και ηλικίας. Υπάρχουν, ωστόσο, συγκεκριμένοι λόγοι που καθιστούν το Tik Tok πιο εθιστική εφαρμογή σε σχέση με άλλες γι’ αυτό και πολλοί από εμάς τους ειδικούς αναφερόμαστε συχνά σε αυτό και ως «ψηφιακή κοκαϊνη».

Οι πιο σημαντικοί λόγοι είναι οι εξής:

Ο αλγόριθμος του TikTok είναι τέτοιος ώστε να μαθαίνει τι ακριβώς θέλετε να δείτε και στη συνέχεια η ροή σας εξατομικεύεται με βάση τα βίντεο που παρακολουθείτε περισσότερες από μία φορές, η βάσει του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδράτε (πού πατάτε ‘μου αρέσει’ κ.ο.κ.).

Το TikTok σε τραβάει γρήγορα. Μόλις ανοίξετε την εφαρμογή, ένα βίντεο αρχίζει να παίζει. Εάν βαριέστε και αναζητάτε λίγη ψυχαγωγία, το TikTok σας δίνει μία εύκολη λύση αμέσως.

Τα σύντομα πιασάρικα μουσικά κλιπ πέφτουν σαν βροχή στο Tik Tok και κολλάνε στο κεφάλι σας. Η μουσική είναι ένα ουσιαστικό στοιχείο του TikTok λόγω όλων των viral χορών που εμφανίζονται στην εφαρμογή. Η εφαρμογή αποτελεί γι’ αυτόν τον λόγο και ένα new entry point για ανερχόμενους καλλιτέχνες που μπορούν να ανεβάσουν τις δημιουργίες τους.

Ο πιο σημαντικός όμως λόγος για τον οποίον δεν μπορούμε να «ξεκολλήσουμε» από αυτήν την εφαρμογή έχει να κάνει με αυτό που στην ψυχολογία αποκαλούμε «τυχαία ενίσχυση» (random reinforcement). Η «τυχαία ενίσχυση» είναι η παροχή ανταμοιβής του εγκεφάλου από διάφορα ερεθίσματα σε τυχαία ακανόνιστα χρονικά διαστήματα. Με απλά λόγια, το TikTok λειτουργεί σαν κουλοχέρης. Κάθε φορά που βλέπουμε κάτι που μας αρέσει, διεγείρονται τα επίπεδα ντοπαμίνης του εγκεφάλου μας. Θέλουμε να αισθανθούμε ξανά αυτή την ικανοποίηση, έτσι συνεχίζουμε να κάνουμε σκρολάρουμε ακριβώς όπως οι ‘τζογαδόροι’ προσθέτουν νικέλια στους κουλοχέρηδες για να παίξουν επιπλέον γύρους. Έτσι οι χρήστες του Τik Tok μπορεί να μην απολαμβάνουν κάθε βίντεο που παρακολουθούν, αλλά λαμβάνουν αρκετές «ανταμοιβές» σε άτακτα χρονικά διαστήματα έτσι ώστε να συνεχίζουν να σκρολάρουν σχεδόν ακατάπαυστα.

Ποιες είναι οι ηλικίες με τη μεγαλύτερη δραστηριοποίηση;

Είναι αλήθεια ότι το TikTok είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στους εφήβους (13-17 ετών). Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν η πλειοψηφία (42%) των χρηστών του Τik Tok είναι νεαροί ενήλικες (18-24 ετών). Ειδικότερα, η χρήση του Tik Τοk βάσει ηλικιακού γκρουπ σε παγκόσμια κλίμακα βάσει των πιο πρόσφατων στατιστικών δεδομένων είναι οι εξής:

13-17 ετών: 27%
18-24 ετών: 42%
25-34 ετών: 16%
35-44 ετών: 8%
45-54 ετών: 3%
55+ ετών: 4%

Μπορούμε να πούμε ότι το συγκεκριμένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης προσφέρει κάποια οφέλη σε ένα νέο άτομο που το ακολουθεί;

Φυσικά. Κάθε νόμισμα έχει δυο όψεις. Και η κοινωνική δικτύωση με τον ερχομό της προσέφερε αρκετά οφέλη. Ο κόσμος μας έχει γίνει μικρότερος, και οι νέοι ειδικότερα συνδέονται πιο εύκολα με άλλους χρήστες σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι Millennials είναι πλέον πιθανό να θεωρούν τους εαυτούς τους πολίτες του κόσμου και αυτό ενδέχεται να έχει θετικές επιπτώσεις στη μείωση των παγκόσμιων συγκρούσεων στο μέλλον. Eφαρμογές όπως το Tik Tok θεωρώ ότι επιτρέπουν επίσης σε απομακρυσμένες οικογένειες να γνωρίσουν ο ένας τον άλλον καλύτερα.

Επιπλέον, το Tik Tok βοηθά τους νέους και ειδικά αυτούς με χαμηλή αυτοεκτίμηση να ξεδιπλώσουν τα ταλέντα τους. Ενθαρρύνει τους χρήστες να είναι δημιουργικοί με το περιεχόμενο που μοιράζονται. Είναι ένας συνδυασμός τραγουδιού και performance κάτι που μπορεί να είναι πολύ διασκεδαστικό. Όλα αυτά είναι ιδιαίτερα θετικά, αρκεί να υπάρχει η κατάλληλη ψηφιακή παιδία και να μη γίνεται η χρήση της εφαρμογής αυτοσκοπός.

Τι πρέπει να έχουν κατά νου οι γονείς;

Κατά την εγγραφή σας στο Tik Tok, τα προφίλ χρηστών καθίστανται “δημόσια” από προεπιλογή (by default). Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας μπορεί να βλέπει βίντεο που αποστέλλουν τα παιδιά σας, να στέλνει άμεσα μηνύματα σε αυτά και να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες τοποθεσίας τους.

Μερικά από τα μουσικά βίντεο έχουν ακατάλληλο περιεχόμενο που χαρακτηρίζεται από αποκαλυπτικές εμφανίσεις και ακατάλληλες χορευτικές κινήσεις και χειρονομίες, γεγονός που καθιστά τα παιδιά ευάλωτα στα αρπακτικά του διαδικτύου.

Για να προστατέψετε τα παιδιά σας λάβετε υπόψιν τα εξής:

Βεβαιωθείτε ότι οι ρυθμίσεις έχουν οριστεί ως ‘ιδιωτικές’, επομένως μόνο τα άτομα που γνωρίζετε εσείς και το παιδί σας μπορούν να επικοινωνήσουν και να προβάλουν τα βίντεό τους.

Ενημερώστε τα παιδιά σας ότι δεν πρέπει ΠΟΤΕ να μοιράζονται τον QR Κωδικό τους (στο προφίλ του χρήστη) με αγνώστους.

Απενεργοποιήστε την υπηρεσία τοποθεσίας στην εφαρμογή.

Ορίσετε από τις ρυθμίσεις τον περιορισμό περιεχομένου (restricted mode). Επίσης, θα ήταν καλό ο λογαριασμός του TikTok να έχει δημιουργηθεί με δικό σας email ή να χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τη δική σας συσκευή, έτσι ώστε να μπορείτε να ελέγχετε τη χρήση της εφαρμογής.

Πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει και ποιοι οι κίνδυνοι; Γιατί πολλοί ειδήμονες στον χώρο των social media αποτρέπουν από το να ‘κατεβάσουμε’ την εφαρμογή αυτή στις συσκευές μας;

Το TikTok συλλέγει έναν σημαντικό αριθμό δεδομένων από τον εκάστοστε χρήστη. Ειδικότερα, για να εγγραφούν στην εφαρμογή οι χρήστες πρέπει να δώσουν το email τους, τον αριθμό τηλεφώνου τους και έναν ιστοσύνδεσμο (link) για έναν άλλο λογαριασμό που διατηρούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλεόν, εφαρμογή απαιτεί δικαιώματα για ενεργοποίηση της υπηρεσίας τοποθεσίας του χρήστη, τις εγγραφές ήχου και κάμερας και τις επαφές του. Αυτά είναι περισσότερα δεδομένα σε σχέση με όσα συλλέγουν εταιρείες όπως το Twitter και το Facebook. Οι πληροφορίες αυτές θα μπορούσαν εύκολα να χρησιμοποιηθούν για τον εντοπισμό και την παρακολούθηση των ενεργειών συγκεκριμένων ατόμων που χρησιμοποιούν την εφαρμογή.

Σχετικά με τις προτοπές για διαγραφή του Tik Tok και τις αναγγελίες των ΗΠΑ για απαγόρευση της εφαρμογής, αυτές πρέπει να επισημανουμε ότι αφορούν καθαρά θέματα εθνικής ασφάλειας. Αυτό γίνεται γιατί η μητρική εταιρεία της TikTok, ByteDance, εδρεύει στην Κίνα, και υπάρχουν φόβοι ότι η εταιρεία ενδέχεται να κοινοποιήσει δεδομένα χρηστών στην κινεζική κυβέρνηση. Υπάρχουν γενικότερα ανησυχίες σχετικά με το απόρρητο και το πόσα δεδομένα συλλέγει το TikTok από τις συσκευές των χρηστών. Ο φόβος είναι ότι οι πληροφορίες που συλλέγονται στο TikTok θα μπορούσαν να παράσχουν περισσότερες λεπτομέρειες για το πού βρίσκονται οι άνθρωποι ή τι ετοιμάζονται να κάνουν. Με απλά λόγια ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε θεωρητικά να παρακολουθήσει την ακριβή τοποθεσία που βρίσκεται κάποιος, όπως σε μια στρατιωτική βάση ή μια κυβερνητική εγκατάσταση.

Από ποια ηλικία και πάνω προτείνετε να το ακολουθούν τα νεαρά άτομα; (δεδομένου ότι ήδη τα παιδιά του Δημοτικού το έχουν αγαπήσει και αναδείξει σε ένα από τα πιο προσφιλή τους μέσα κοινωνικής δικτύωσης)

Όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η διαχείριση του διαδικτύου μπορεί να γίνει επικίνδυνη αν δεν γίνεται σωστή χρήση. Ειδικά στην περίπτωση των παιδιών του Δημοτικού, πρέπει να υπάρχει επίβλεψη από τους γονείς όταν χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, εφαρμογές ή παιχνίδια. Το TikTok μάλιστα στο Google Play Store επισημαίνει ότι χρειάζεται γονική συναίνεση. Αντίθετα, στο Apple Store δεν αναφέρεται η γονική συναίνεση, αναφέρεται όμως ως νόμιμη ηλικία χρήσης της εφαρμογής από 12 ετών και άνω.

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι δεν πρέπει να δίνεται έμφαση στη βιολογική ηλικία καθώς υπάρχουν παιδιά τα οποία είναι 12 χρονών να έχουν την κριτική ικανότητα ενός ώριμου νεαρού 18χρονου και αντίστοιχα υπάρχουν παιδιά τα οποία μπορεί να είναι 18 χρονών η κριτική τους ικανότητα να είναι ανάλογη ενός δεκάχρονου παιδιού.

Το σημαντικότερο για να αποτραπούν ενδεχόμενοι διαδικτυακοί κίνδυνοι είναι να γίνει κατανοητό ότι πρέπει να υπάρχει μία δυνατή σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα σε γονέα και παιδί. Και η εμπιστοσύνη δεν επιτυγχάνεται ούτε μέσω του άκρατου φιλελευθερισμού των παιδιών στο διαδίκτου, ούτε όμως όταν είμαστε γενικοί δερβέναγες στη ζωή και τις συσκευές των παιδιών μας. Όπως σε καθετί στη ζωή έτσι και στη χρήση του Διαδικτύου από τα παιδιά μας χρειάζεται ισορροπία. Από την εμπειρία μου πάνω σε δεκάδες περιστατικά που έχω αναλάβει η ίδια προσωπικά, η πλειοψηφία των εθισμένων παιδιών προέρχεται από ένα οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς αντιμετώπιζαν την κατάσταση επιδείνωνε τον εθισμό του παιδιού στο διαδίκτου. Αν για παράδειγμα πείτε στο παιδί σας «τέλος το ίντερνετ και τα τηλέφωνα, μέχρι να τελειώσεις τα μαθήματά σου», τότε υπάρχει υψηλός κίνδυνος υπερβολικής χρήσης (overuse). Ρωτήστε τα παιδιά σας τι είναι αυτό που τα κάνει για να μένουν με τις ώρες στο Internet. Κάντε στα παιδιά σας τις εξής ερωτήσεις:

Πώς επενδύεις τον χρόνο σου στο Ίντερνετ;
Eμπνέεις με τις δραστηριότητές σου τους άλλους;
Nιώθεις οκ με όσα μοιράζεσαι με τον υπόλοιπο κόσμο;

Σε κάθε περίπτωση να θυμάστε ότι όπως αν το παιδί σας είχε πυρετό, θα απευθυνόσασταν σε κάποιον ειδικό έτσι και στην περίπτωση του διαδικτύου υπάρχουν εξειδικευμένα άτομα που ασχολούνται με την εκπαίδευση σε θέματα ασφαλούς πλοήγησης στο διαδίκτυο όπως και με την αποκατάσταση τυχόν ηλεκτρονικών τραυμάτων (όπως ο διαδικτυακός εθισμός, ο διαδικτυακός εκβιασμός) που έχουν προκληθεί λόγω της λάθους χρήσης του.