Όλα ξεκίνησαν από μια ανάρτηση που βρέθηκε μπροστά μας στο Facebook. Και από τις φωτογραφίες που είδαμε και απ’ όσα διαβάσαμε, ήταν απαραίτητο (!) να μάθουμε τι είναι το Ataxia School. Στη συζήτηση με τον Γιώργο Λούκα, εκπαιδευτικού και ένα από τα ιδρυτικά μέλη αυτού του διαφορετικού σχολείου, θα τα μάθουμε όλα!
Τι είναι το Ataxia School και πού βρίσκεται; Πώς ξεκίνησε η ιδέα;
Το Ataxia School είναι ένα δημοκρατικό σχολείο που βρίσκεται στο Στείρι Βοιωτίας, ένα μικρό ορεινό χωριό ανάμεσα στη Λιβαδειά και την Αράχωβα. Πρόκειται για σχολείο – Νηπιαγωγείο και Δημοτικό- αδειοδοτημένο από το Υπουργείο Παιδείας, το οποίο λειτουργεί ως κοινοτικό εγχείρημα (ούτε ιδιωτικό δηλαδή, ούτε κρατικό) με σκοπό να δώσει νέα πνοή στη μάθηση, τη φύση και την τοπική κοινωνία.
Η ιδέα ξεκίνησε από μια ομάδα εκπαιδευτικών και επιστημόνων που αποφάσισαν να επιστρέψουν στους τόπους καταγωγής τους και να δημιουργήσουν έναν χώρο παιδαγωγικής ελευθερίας, όπου τα παιδιά μεγαλώνουν με αγάπη, ελευθερία, συνεργασία και βαθιά επαφή με τη φύση. Έτσι επαναλείτουργήσαμε με ίδια κεφάλαια το κλειστό για πάνω από δεκατρία χρόνια σχολείο του τόπου μας, όπου κανέναν ιδιώτη ή κράτος συνέφερε με οικονομικούς όρους να επαναλειτουργήσει. Το όνομα «Αταξία» επιλέχθηκε γιατί συμβολίζει την εμπιστοσύνη στη δημιουργική ροή της ζωής, στη μάθηση που δεν περιορίζεται σε καλούπια, αλλά γεννιέται μέσα από το παιχνίδι, τις ερωτήσεις και την κοινότητα.
Τι σημαίνει «δημοκρατικό σχολείο» και γιατί το Ataxia School είναι μοναδικό στην Ελλάδα;
Ένα δημοκρατικό σχολείο είναι ένα σχολείο όπου τα παιδιά έχουν πραγματική φωνή. Δεν μαθαίνουν μόνο γράμματα – μαθαίνουν να σκέφτονται, να συζητούν, να σέβονται, να συνδημιουργούν. Συμμετέχουν ισότιμα στις αποφάσεις μέσω του κύριου οργάνου του σχολείου, της Γενικής Συνέλευσης, για όλα τα θέματα που αφορούν το σχολείο τους. Εκφράζουν τα συναισθήματά τους, καταθέτουν τις ιδέες τους και μαθαίνουν μέσα από τη ζωή και τη συνεργασία – όχι μόνο από τα βιβλία.
Όλα τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα τα παιδιά να δεσμεύονται στις αποφάσεις που λαμβάνονται, επειδή εκπορεύονται από τα ίδια. Με αυτόν τον τρόπο συμμετέχουν ακόμη και σε δύσκολα μαθησιακά έργα, γιατί τα έχουν επιλέξει και αναστοχάζονται στη διαδικασία. Αυτό που μας κάνει μοναδικούς είναι ότι δεν απομονώνουμε τη μάθηση μέσα σε τέσσερις τοίχους, αλλά τη συνδέουμε με τη φύση, την κοινότητα και τις αξίες της δημοκρατίας. Μαθαίνουμε μαζί, σκεφτόμαστε μαζί, μεγαλώνουμε μαζί. Όχι για να φτιάξουμε απλώς «τέλειους μαθητές», αλλά κυρίως ελεύθερους, υπεύθυνους ανθρώπους.
Ένα δημοκρατικό σχολείο όπως το Ataxia School βασίζεται στις πιο σύγχρονες θεωρίες κινήτρων και μάθησης, όπως αυτή των Deci και Ryan για την αυτοπροσδιοριζόμενη μάθηση, που μας λέει ξεκάθαρα: τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν αισθάνονται ασφάλεια, αυτονομία και σύνδεση. Μαζί με τις νευροεπιστήμες, που δείχνουν ότι μαθαίνουμε μόνο ό,τι αγαπάμε, γνωρίζουμε εδώ και δεκαετίες τι χρειάζεται για να ανθίσει η μάθηση — και όμως, τα περισσότερα σχολεία συνεχίζουν να παράγουν υπάκουους ανθρώπους, αποστειρωμένους από σκέψη και φαντασία, καθισμένους σε μια καρέκλα για ώρες.
Αν αυτό επιθυμείτε για το παιδί σας, το Ataxia δεν είναι το κατάλληλο σχολείο. Αν όμως ονειρεύεστε ένα παιδί με εσωτερικά κίνητρα, αίσθηση υπευθυνότητας και ελεύθερη σκέψη, τότε ναι — ίσως το Ataxia να είναι το ιδανικό σχολείο για την οικογένειά σας. Το ερώτημα είναι: Εμπιστεύεστε το παιδί σας; Αν ναι, θα σας εκπλήξει αν του δώσετε ευθύνες – ανάλογα πάντα με την ηλικία και την ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Αν όχι, θα το κυνηγάτε πάντα να κάνει τις εργασίες που του επέβαλε ένας τρίτος, χωρίς να κατανοεί ουσιαστικά το πώς και το γιατί.
Πώς εφαρμόζεται στην πράξη η υπευθυνότητα και η δημοκρατία στο Ataxia School; Μπορείτε να μας δώσετε παραδείγματα;
Στο Ataxia School, η δημοκρατία δεν είναι ένα κεφάλαιο στο βιβλίο της ιστορίας — είναι τρόπος ζωής. Κάθε μέρα ξεκινάμε με Πρωινό Κύκλο, όπου τα παιδιά μοιράζονται πώς αισθάνονται, τι θέλουν να κάνουν και συνδιαμορφώνουν το πρόγραμμα της ημέρας μαζί με τους παιδαΡωγούς (έτσι αποκαλούμε τους δασκάλους, με την έννοια του αρωγού και συνοδοιπόρου στη μάθηση).
Κάθε Παρασκευή πραγματοποιείται η Γενική Συνέλευση, όπου συζητούνται προβλήματα, ιδέες και αποφάσεις που αφορούν την κοινότητα του σχολείου: από το πώς μοιραζόμαστε τα υλικά μέχρι το πώς επιλύουμε μια σύγκρουση ή οργανώνουμε ένα φεστιβάλ. Όλοι έχουν ίση φωνή — και τα παιδιά, και οι ενήλικες.
Τα παιδιά συμμετέχουν και στη φροντίδα του χώρου, με οργανωμένη καθαριότητα και υπευθυνότητες, ώστε να βιώσουν στην πράξη τι σημαίνει να ανήκεις σε μια κοινότητα που σέβεσαι και φροντίζεις.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Learning Escape Space, ένα μαθησιακό παιχνίδι απόδρασης μέσα στη φύση, που οργανώνουν τα ίδια τα παιδιά με γρίφους και στοιχεία από φυσική, γεωγραφία και λογική. Καθιερωμένες επίσης είναι οι πρακτικές της ομότιμης μάθησης και της αλληλοδιδασκαλίας όπου τα παιδιά εξηγούν στους άλλους τι έμαθαν και γιατί — αναλαμβάνοντας τον ρόλο του “δασκάλου”.
Ή ακόμα, η ραδιοφωνική εκπομπή, στην οποία τα παιδιά διαλέγουν θέματα (όπως η θέση της γυναίκας, η ζωή των ζώων, η φτώχεια ή η κλιματική κρίση), τα ερευνούν με τις οικογένειές τους και τα παρουσιάζουν. Δεν τους “δίνουμε” την αλήθεια — την αναζητούν μόνα τους.
Όλα αυτά τα παραδείγματα δείχνουν πώς τα παιδιά μαθαίνουν να μιλούν, να ακούν, να νοιάζονται, να διαφωνούν και να βρίσκουν λύσεις. Και όλα αυτά, χωρίς πειθαρχικά συστήματα ή τιμωρίες, αλλά με αναστοχασμό και ανοιχτό διάλογο.
Τα παιδιά μαθαίνουν γράμματα και αριθμούς; Θα είναι “έτοιμα” για το Γυμνάσιο;
Η απάντηση είναι: Ναι — και μάλιστα τα μαθαίνουν με τρόπους που δεν ξεχνιούνται.
Στο Ataxia School εφαρμόζουμε πλήρως το Αναλυτικό Πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας, αλλά με τρόπο διαφοροποιημένο, παιδαΡωγικό και βιωματικό. Το πρόγραμμά μας συνδυάζει την τυπική εκπαίδευση με μια παιδαγωγική που ενεργοποιεί τη βαθύτερη επιθυμία για μάθηση, την περιέργεια, τη σύνδεση με τον κόσμο και την ελευθερία στην έκφραση.
Τα γράμματα και οι αριθμοί δεν μαθαίνονται αφηρημένα, αλλά μέσα από καταστάσεις, ερωτήματα, projects και δράσεις. Στο καταστασιακό μας πρόγραμμα, το μάθημα ξεκινά συχνά από το ίδιο το παιδί ή την ομάδα: ένα ερώτημα που γεννήθηκε στη φύση, μια εικόνα από ένα βιβλίο, ένα πρόβλημα που προέκυψε στη συνέλευση. Ένα παράδειγμα; Όταν μια ομάδα παιδιών ήθελε να πάει εκδρομή σε θέατρο, έμαθαν με χαρά μαθηματικά για να πάρουν προσφορές για λεωφορεία, διάβασαν περιλήψεις θεατρικών παραστάσεων και αιτιολόγησαν την πρότασή τους (αυτό δεν είναι το «σκέφτομαι και γράφω»;). Αυτός ο διαθεματικός τρόπος μάθησης λοιπόν, διασφαλίζει ότι τα παιδιά δεν «παπαγαλίζουν» πληροφορίες, αλλά τις κατακτούν επειδή έχουν λόγο να τις μάθουν.
Τα παιδιά μας όχι μόνο μαθαίνουν τα απαραίτητα γνωστικά εργαλεία, αλλά τα χρησιμοποιούν δημιουργικά και με αυτονομία. Κι αυτό φαίνεται: ζητούν παραπάνω σχολείο (!) και συχνά οι γονείς μάς μεταφέρουν με χαμόγελο φράσεις όπως: «Αν δεν είσαι καλός, δεν θα πας σχολείο!». Αντιστρέφεται η λογική της απειλής — το σχολείο γίνεται επιθυμητός χώρος.
Και όταν έρθει η ώρα της μετάβασης στο Γυμνάσιο; Αυτό δεν μπορούμε να το απαντήσουμε με ακρίβεια ακόμη, γιατί το σχολείο μας λειτουργεί μόλις δύο χρόνια, με τάξεις Προνήπιο, Νήπιο και Α΄ μέχρι Δ΄ Δημοτικού. Όμως οι εμπειρίες παιδιών που φοίτησαν σε αντίστοιχα σχολεία στο εξωτερικό μας κάνουν να αισιοδοξούμε ότι τα παιδιά μας θα φύγουν με γερά θεμέλια, και το πιο σημαντικό: με αυτοπεποίθηση, δημιουργικότητα, κριτική σκέψη και δεξιότητες συνεργασίας — ικανότητες πολύτιμες για το σήμερα και το αύριο.
