Η συζήτηση για τον ψηφιακό εθισμό των παιδιών και των εφήβων είναι απαραίτητο να γίνει – και άμεσα.
«Αν ψηφίζαμε σήμερα για την απαγόρευση των κινητών τηλεφώνων στα σχολεία, θα έλεγα ναι». Με αυτή τη φράση που χρησιμοποίησε σε ένα βίντεο, ο ευρωβουλευτής Νίκος Παπανδρέου άνοιξε ξανά τη συζήτηση γύρω από τον ψηφιακό εθισμό των παιδιών, συνδέοντάς τη με μια πιο ευρεία κοινωνική πραγματικότητα: ένα περιβάλλον υπερδιέγερσης, άγχους και πληροφορίας που βαραίνει ολοένα και περισσότερο τη νέα γενιά.
«Ξέρουν ότι τους κάνει κακό, αλλά δεν ξέρουν πώς να το σταματήσουν»
Στο βίντεό του, ο Νίκος Παπανδρέου μιλάει με ειλικρίνεια για τη διπλή παγίδα της οθόνης: «Ο εθισμός στο κινητό ή στην οθόνη δημιουργεί μεγάλη αγωνία, στρες, νευρικότητα και έλλειψη προσοχής. Είναι ένας τρόπος να ξεφύγεις από τον εαυτό σου, αλλά τελικά η ίδια η οθόνη σε χτυπά πιο δυνατά μετά».
Όπως εξηγεί, τα παιδιά και οι νέοι γνωρίζουν ότι η υπερβολική χρήση των κινητών τους βλάπτει, αλλά δεν ξέρουν πώς να τη σταματήσουν. Η λύση, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν είναι η αυστηρή επιβολή, αλλά ο διάλογος: να τους δείξουμε τι σημαίνει εθισμός και να τα βοηθήσουμε να αποφασίσουν συνειδητά να τον περιορίσουν.
Η τοποθέτηση αυτή έρχεται τη στιγμή που η επιστημονική κοινότητα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τον ψηφιακό εθισμό ως μια από τις σημαντικότερες ψυχοκοινωνικές προκλήσεις της εποχής.
Ψηφιακός εθισμός: Μελέτες τον συνδέουν με κρίση ψυχικής υγείας στους νέους
Πλήθος ερευνών επιβεβαιώνει αυτό που οι γονείς βλέπουμε και ζούμε καθημερινά: η υπερβολική χρήση κινητών και οθονών επηρεάζει αρνητικά τη συγκέντρωση, τον ύπνο και τη συναισθηματική σταθερότητα των παιδιών. Ενδεικτικά, οι παρακάτω μελέτες παρουσιάζουν στοιχεία που θα πρέπει να μας ανησυχούν ως γονείς, εκπαιδευτικούς και ως κοινωνία.
Διαβάστε επίσης: Εθισμός των παιδιών στην τεχνητή νοημοσύνη: 7 σημάδια που πρέπει να ξέρει κάθε γονιός
- Μελέτη στο JAMA Network έδειξε ότι οι έφηβοι που έχουν εθιστεί στη χρήση οθονών έχουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και διαταραχών συμπεριφοράς.
- Έρευνα του αμερικανικού φορέα υγείας CDC επισημαίνει ότι η υπερβολική χρήση των social media αυξάνει την αίσθηση απομόνωσης και μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης στους νέους.
- Νευροεπιστημονικές ανασκοπήσεις δείχνουν ότι ο εθισμός στις οθόνες προκαλεί αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου, σε περιοχές που σχετίζονται με την ανταμοιβή και τον αυτοέλεγχο.
- Παράλληλα, μελέτες συνδέουν την έλλειψη ύπνου λόγω νυχτερινής χρήσης κινητού συνδέεται με επιθετικότητα, κόπωση και μαθησιακές δυσκολίες.
Όπως σημειώνει ο Νίκος Παπανδρέου, τα παιδιά σήμερα μεγαλώνουν «με ένα τεράστιο σύννεφο πάνω από τη ζωή τους»: περιβαλλοντικό άγχος, κοινωνικές πιέσεις και τώρα, ψηφιακή εξάρτηση. Η οθόνη προσφέρει προσωρινή ανακούφιση, μία διαφυγή, αλλά βαθαίνει το πρόβλημα καθώς αποτελεί μια μορφή «σιωπηλής φυγής» που συχνά οδηγεί σε εσωτερική αποσύνδεση.
Διαβάστε επίσης: Αποστολή Στρασβούργο | Συνέντευξη Ν. Παπανδρέου: «Είμαστε μπροστά σε δίλημμα, ασφάλεια παιδιών ή προστασία προσωπικών δεδομένων;»
Από την απαγόρευση στην πρόληψη: τι ισχύει στα ελληνικά σχολεία
Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που έλαβαν θεσμικά μέτρα για τον περιορισμό των κινητών τηλεφώνων στα σχολεία. Η αρχή έγινε το 2006, με απόφαση της τότε υπουργού Παιδείας Μαριέττας Γιαννάκου, που απαγόρευσε την κατοχή και χρήση κινητών από μαθητές εντός των σχολικών χώρων. Το πλαίσιο επικαιροποιήθηκε αρκετές φορές, και σήμερα, σύμφωνα με εγκυκλίους του Υπουργείου Παιδείας:
- Απαγορεύεται η χρήση κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών από μαθητές σε Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια,
- Η απαγόρευση ισχύει καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής ημέρας, σε αίθουσες και διαλείμματα,
- Εξαίρεση προβλέπεται μόνο για διδακτικούς σκοπούς, υπό την εποπτεία εκπαιδευτικού,
- Στο Δημοτικό, οι συσκευές απαγορεύονται πλήρως εκτός αν χρησιμοποιούνται για ιατρικούς λόγους με ειδική γνωμάτευση.
Η πρόσφατη εγκύκλιος (2024) ήρθε να επιβεβαιώσει ότι η απαγόρευση ισχύει καθολικά, σε όλα τα σχολεία της χώρας, μετά από ανησυχίες για περιστατικά διαδικτυακού εκφοβισμού, καταγραφή βιντεοσκοπήσεων και προβλήματα προσοχής στην τάξη.
Η απαγόρευση των κινητών στο σχολείο, όπως υπογραμμίζει ο Νίκος Παπανδρέου, δεν είναι ζήτημα ελέγχου, αλλά ζήτημα προστασίας. Τα παιδιά χρειάζονται χώρο να αποσυνδεθούν, να συγκεντρωθούν, να κοινωνικοποιηθούν χωρίς το άγχος των ειδοποιήσεων ή τη σύγκριση των social media. Κι αν γνωρίζουν ότι η οθόνη τα βλάπτει, όπως λέει ο ίδιος, αυτό δεν αρκεί: χρειάζονται δομές, όρια και καθοδήγηση για να το σταματήσουν. Εκεί είναι που η Πολιτεία, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς καλούνται να σταθούν σύμμαχοι και όχι επιτηρητές.
Η επόμενη μέρα: από την απαγόρευση στην εκπαίδευση της ψηφιακής υγείας
Η συζήτηση που ανοίγει ο Νίκος Παπανδρέου είναι περισσότερο μια πρόσκληση για αναθεώρηση του τρόπου που διδάσκουμε την τεχνολογία. Η απαγόρευση είναι ένα πρώτο βήμα. Το επόμενο είναι η εκπαίδευση στην αυτορρύθμιση:
- προγράμματα για την υγιή χρήση οθονών,
- συζητήσεις με μαθητές για τον ψηφιακό εθισμό,
- ενημέρωση γονιών και εκπαιδευτικών για την πρόληψη και τη διαχείριση του φαινομένου.
Γιατί, όπως δείχνουν οι έρευνες, τα παιδιά δεν χρειάζονται απλώς ένα «όχι» και μία ρητή απαγόρευση. Παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικοί χρειαζόμαστε εκπαίδευση και καθοδήγηση για το πώς θα κρατήσουμε μόνο τα θετικά που μας δίνει η ψηφιακή επανάσταση που ζούμε, τα οποία είναι πολλά, χωρίς να υποκύπτουμε στις παγίδες της.
