Σε έναν κόσμο που αλλάζει, πρέπει όλοι να έχουμε στο ραντάρ μας τα δικαιώματα των παιδιών στο ψηφιακό σύμπαν. Μία ενδιαφέρουσα συνέντευξη με την κυρία Στέλλα Τσιτσούλα, Σύμβουλο Επικοινωνίας και Πρόεδρο του Ελληνικού Ινστιτούτο Κυβερνοασφάλειας
Κυρία Τσιτσούλα, 35 χρόνια μετά τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, πώς αλλάζει η έννοια της «προστασίας» όταν το παιδί ζει πλέον εξίσου στον φυσικό και στον ψηφιακό κόσμο;
Τα 35 χρόνια από τη Σύμβαση του ΟΗΕ αντιστοιχούν σε μια ολόκληρη γενιά. Σήμερα η προστασία των παιδιών δεν αφορά μόνο στο σώμα τους αλλά και τον ψηφιακό τους κόσμο. Τα παιδιά ζουν πολλές φορές εξίσου ή ακόμα και περισσότερο online, παίζουν, μαθαίνουν, κοινωνικοποιούνται και διαμορφώνουν την ταυτότητά τους μέσα από το διαδίκτυο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σκεφτούμε την ψηφιακή τους ασφάλεια, την ιδιωτικότητά τους αλλά και την ψυχική τους ευημερία. Η πρόκληση είναι να φτιάξουμε ένα ασφαλές ψηφιακό περιβάλλον χωρίς να τους στερούμε την ελευθερία να εξερευνήσουν και να αναπτύξουν τις δεξιότητες που θα χρειαστούν στο μέλλον.
Πιστεύετε ότι η Σύμβαση χρειάζεται να επικαιροποιηθεί ώστε να περιλαμβάνει ρητά δικαιώματα όπως η ψηφιακή ασφάλεια, η προστασία δεδομένων και η ισότιμη πρόσβαση στην τεχνολογία;
Ναι, πιστεύω ότι ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για τα ψηφιακά δικαιώματα των παιδιών. Η Σύμβαση του 1989 δεν μπορούσε να προβλέψει την επίδραση των κοινωνικών δικτύων, των έξυπνων συσκευών ή της τεχνητής νοημοσύνης. Σήμερα τα παιδιά πρέπει να έχουν δικαίωμα στην ψηφιακή ασφάλεια, στην προστασία των προσωπικών τους δεδομένων αλλά και στην ισότιμη πρόσβαση στην τεχνολογία και στην ψηφιακή εκπαίδευση. Η αναγνώριση αυτών των δικαιωμάτων θα επιτρέψει στα κράτη, στις εταιρείες αλλά και στην ίδια την κοινωνία να σχεδιάζουν πολιτικές που βάζουν στο επίκεντρο το συμφέρον του παιδιού και όχι το εμπορικό ή τεχνολογικό όφελος.
Να επιστρέψουμε όμως στα social media, το νέο πεδίο κοινωνικοποίησης των παιδιών. Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που συχνά υποτιμούμε ή δεν αναγνωρίζουμε εγκαίρως;
Τα παιδιά εκτίθενται συνεχώς σε πρότυπα, πιέσεις, σχόλια και περιεχόμενο που μπορούν να επηρεάσουν βαθιά την αυτοεκτίμησή τους χωρίς να το καταλάβουμε. Υπάρχουν επίσης κίνδυνοι όπως η παραπληροφόρηση, ο διαδικτυακός εκφοβισμός, η έκθεση προσωπικών δεδομένων και οι αλγόριθμοι που καθοδηγούν τη σκέψη τους. Συχνά οι γονείς επικεντρώνονται στο να μην μιλήσει το παιδί με αγνώστους, αλλά δεν βλέπουν ότι οι αλγόριθμοι των κοινωνικών δικτύων διαμορφώνουν την εικόνα που έχει το παιδί για τον εαυτό του και για τον κόσμο γύρω του. Οι αλγόριθμοι «συνομιλούν» με τα παιδιά δυστυχώς και πολλές φορές είναι οι φίλοι τους.
Πώς μπορούμε, ως γονείς, να προστατεύουμε τα παιδιά μας χωρίς να γινόμαστε «αστυνομία» της καθημερινότητάς τους; Υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στον έλεγχο και την εμπιστοσύνη;
Απόλυτα, και αυτή είναι ίσως η πιο δύσκολη ισορροπία. Η λύση δεν είναι ο φόβος αλλά η συνεχής, ειλικρινής επικοινωνία. Όπως μαθαίνουμε τα παιδιά να περνούν τον δρόμο με ασφάλεια, έτσι πρέπει να τα εκπαιδεύσουμε να κινούνται με ασφάλεια και στο διαδίκτυο. Οι γονείς πρέπει να είναι σύμμαχοι και όχι ελεγκτές, να συζητούν, να θέτουν λογικά όρια, να δίνουν το παράδειγμα και να παραμένουν ενημερωμένοι για τις πλατφόρμες που χρησιμοποιούν τα παιδιά. Η εμπιστοσύνη χτίζεται όταν το παιδί ξέρει ότι μπορεί να μιλήσει χωρίς να φοβάται τιμωρία.
Οι πλατφόρμες υποστηρίζουν ότι διαθέτουν φίλτρα, ρυθμίσεις και αλγορίθμους ασφαλείας. Πόσο αποτελεσματικά είναι αυτά στην πράξη;
Οι αλγόριθμοι ασφαλείας λειτουργούν μέσα σε ένα εμπορικό πλαίσιο, όπου ο κύριος στόχος είναι η αύξηση του χρόνου παραμονής του χρήστη στην πλατφόρμα. Χρειάζεται επομένως πιο αυστηρή εποπτεία, διαφάνεια και ανεξάρτητος έλεγχος των πρακτικών αυτών των εταιρειών. Η προστασία των παιδιών δεν μπορεί να βασίζεται απλώς στην καλή θέληση των πλατφορμών. Χρειάζονται δεσμευτικοί κανόνες σε επίπεδο ΕΕ και ταυτόχρονα πρέπει να ενισχυθεί η ψηφιακή παιδεία γονέων και παιδιών.
Social media: Πώς διαμορφώνουν την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμηση των παιδιών μας
Να πάμε σε ένα διαφορετικό, αλλά σημαντικό δίλλημα, που συζητάται αυτήν την περίοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση: ασφάλεια ή ιδιωτικότητα; Η Ευρωπαϊκή Ένωση συζητά την πρόταση για chat control, με στόχο να εντοπίζεται περιεχόμενο σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων. Θεωρείτε ότι ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να συνυπάρξει με το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα;
Η προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση είναι απόλυτη προτεραιότητα, αλλά η συζήτηση για το chat control δείχνει πόσο λεπτή είναι τελικά η ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και ιδιωτικότητας. Η μαζική παρακολούθηση επικοινωνιών δεν μπορεί να είναι η λύση, γιατί θέτει σε κίνδυνο τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων μας. Ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να συνυπάρξει με την ιδιωτικότητα μόνο αν εφαρμοστεί με στοχευμένα εργαλεία, υπό ισχυρή νομική εποπτεία, με διαφάνεια και λογοδοσία. Η τεχνολογία μπορεί να υπηρετεί και την ασφάλεια και την προστασία της ιδιωτικής ζωής, αρκεί να σχεδιαστεί με γνώμονα τα δικαιώματα των παιδιών και την προστασία όλων μας.
Αν είχατε μπροστά σας τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου, τι θα τους λέγατε για να αντιληφθούν την καθημερινή πραγματικότητα των παιδιών που ζουν online;
Θα τους έλεγα να ακούσουν τα ίδια τα παιδιά. Να επισκεφθούν σχολεία, να μιλήσουν μαζί τους, να δουν πώς χρησιμοποιούν τα social media, πώς μαθαίνουν και πώς επικοινωνούν. Να θυμηθούν ότι πίσω από κάθε ψηφιακό προφίλ υπάρχει ένα παιδί με συναισθήματα, φόβους και όνειρα. Και να σχεδιάζουν πολιτικές που βάζουν το παιδί στο επίκεντρο, όχι απλώς ως χρήστη, αλλά ως ενεργό πολίτη του ψηφιακού κόσμου.
Να κλείσουμε με ένα σημαντικό θέμα που πιστεύουμε θα μας απασχολήσει περισσότερο στο άμεσο μέλλον, τον ψηφιακό εθισμό; Πιστεύετε ότι υπάρχει ή θα υπάρξει θέμα; Ποια είναι τα πρώτα σημάδια ψηφιακού εθισμού που πρέπει να μας ανησυχήσουν; Τι μπορούμε να κάνουμε για να τον περιορίσουμε χωρίς να αποκλείσουμε τη μάθηση και την κοινωνικοποίηση που προσφέρουν τα social media και το Διαδίκτυο.
Ναι, ο ψηφιακός εθισμός είναι μια υπαρκτή και αυξανόμενη απειλή. Τα πρώτα σημάδια όπως αναφέρουν οι ειδικοί ψυχολόγοι, που πρέπει να μας ανησυχήσουν είναι η απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες εκτός οθόνης, οι μεταπτώσεις στη διάθεση και η εμμονή με likes ή μηνύματα. Η λύση δεν είναι να απαγορεύσουμε την τεχνολογία, αλλά να καλλιεργήσουμε υγιείς συνήθειες, όπως ψηφιακά διαλείμματα, ώρες χωρίς οθόνη και δραστηριότητες εκτός διαδικτύου. Η ισορροπία επιτυγχάνεται μέσα από παιδεία, παράδειγμα και διάλογο. Ο στόχος δεν είναι να αποκόψουμε τα παιδιά από τον ψηφιακό κόσμο, αλλά να τα ενδυναμώσουμε ώστε να κινούνται μέσα του με ασφάλεια και αυτοπεποίθηση.
