Μήπως η γκετοποίηση φέρει τα αντίθετα ακριβώς από τα ανεμενόμενα αποτελέσματα;
Υποχρεωτική κοινωνική εργασία στο σχολείο αντί για αποβολή και δημιουργία Τεχνικών Γυμνασίων, κατά τα πρότυπα των ΕΠΑΛ για μαθητές που ασκούν βία σε συμμαθητές τους, εισηγείται η Συμβουλευτική Επιτροπή του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην Έκθεσή της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας των Ανηλίκων.
Σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες, το σχέδιο εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική για την ενίσχυση της σχολικής πειθαρχίας, τη μείωση της βίας στα σχολεία και τη διασφάλιση της «εκπαιδευτικής ειρήνης» για τη συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών.
Στόχοι του μέτρου, σύμφωνα πάντα με τις κυβερνητικές εξαγγελίες, είναι η αποσυμφόρηση του γενικού σχολείου από μαθητές που προκαλούν επαναλαμβανόμενες διαταραχές και η ανάπτυξη νέων παιδαγωγικών μοντέλων προσαρμοσμένων στις ανάγκες των μαθητών αυτών
Σύμφωνα με την Έκθεση της Επιτροπής, οι νέες μονάδες δεν θα έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα, αλλά θα λειτουργούν με βάση τις αρχές της επανένταξης και της ενίσχυσης της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών.
Σε μία περίοδο κατά την οποία τα εκπαιδευτικά συστήματα ανά τον κόσμο επαναπροσδιορίζουν τη σχέση τους με την κοινωνική ένταξη και την ψυχική υγεία των μαθητών, το Υπουργείο Παιδείας στην Ελλάδα επανέρχεται με μια πρόταση που, παρά τον χαρακτηρισμό της ως «καινοτόμας», φέρει έντονα τα στοιχεία του αυταρχισμού και της ταξικής διάκρισης.
Η καθιέρωση της κοινωνικής εργασίας ως ποινής φέρνει νέα ερωτήματα για τον ρόλο του σχολείου και των εκπαιδευτικών. Όταν μαθητές με προβλήματα βίαιης συμπεριφοράς καλούνται να «εργαστούν» σε σχολικούς χώρους, ποινικοποιείται η παιδικότητα και μετατρέπεται το σχολείο σε ένα είδος «αναμορφωτηρίου».
Η πρόταση για τα τεχνικά γυμνάσια εγείρει επίσης σοβαρά ερωτήματα. Δεν μιλάμε απλώς για διαφοροποίηση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης – πρόκειται για δομική κατηγοριοποίηση παιδιών από ηλικία μόλις 12 ετών, στη βάση επιδόσεων ή συμπεριφορών που πολλές φορές αντικατοπτρίζουν κοινωνικές συνθήκες και όχι προσωπικές ικανότητες.
Όταν οι μαθητές χωρίζονται σε «ακαδημαϊκούς» και «παραβατικούς», το σχολείο μετατρέπεται από χώρο μόρφωσης σε εργαλείο κοινωνικού ελέγχου. Η πρόταση για τεχνικά γυμνάσια θυμίζει περισσότερο δομές κοινωνικής διαλογής παρά εκπαιδευτικής ένταξης και συνδέεται με το γνωστό κυρίαρχο αφήγημα «αφού δεν παίρνουν τα γράμματα, τουλάχιστον να μάθουν μια τέχνη». Και βέβαια προσθέτουν σε αυτά και τα παιδιά που «έχουν αυξημένο κίνδυνο παραβατικής συμπεριφοράς». Από τη μία οι μία τα σχολεία βιτρίνας («ωνάσεια») και από την άλλη τα γκετοποιημένα σχολεία που θα αναπαράγουν την κοινωνική περιθωριοποίηση!
Ένα εκπαιδευτικό εργαλείο ή μια μορφή εκπαιδευτικού αποκλεισμού;
Το σχέδιο για “σχολεία παραβατικών μαθητών” ανοίγει μια κρίσιμη συζήτηση για τη φύση της εκπαίδευσης: είναι ο ρόλος της πειθαρχικός ή παιδαγωγικός;
Η πρόταση για τη δημιουργία ξεχωριστών «σχολείων παραβατικών μαθητών» εγείρει βαθύτερα ερωτήματα για τη φύση και τον ρόλο της εκπαίδευσης σε μια σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία. Είναι η εκπαίδευση ένας θεσμός ενσωμάτωσης και κατανόησης, ή ένας μηχανισμός κατηγοριοποίησης και πειθάρχησης;
Η παραβατική συμπεριφορά δεν αναδύεται εν κενώ. Είναι συνήθως το εξωτερικό σύμπτωμα βαθύτερων κοινωνικών, συναισθηματικών ή οικογενειακών δυσκολιών. Πολλά παιδιά που εμφανίζουν επιθετικότητα, απειθαρχία ή περιφρόνηση για τον σχολικό κανόνα, έχουν ήδη βιώσει ματαίωση, απόρριψη ή εγκατάλειψη από θεσμούς και πρόσωπα ζωτικής σημασίας.
Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι «πώς θα τους απομονώσουμε», αλλά πώς θα τους ακούσουμε, θα τους κατανοήσουμε και θα τους επανεντάξουμε μέσα από ουσιαστικές σχέσεις παιδαγωγικής φροντίδας.
Είναι σίγουρο ότι η ετικέτα του “παραβατικού μαθητή” είναι συχνά αυθαίρετη και επικίνδυνη. Οι μαθητές αυτοί συνήθως έχουν ιστορικό τραυματικών εμπειριών, μαθησιακών δυσκολιών ή κοινωνικού αποκλεισμού. Χρειάζονται φροντίδα, όχι απομόνωση
Η επιστημονική κοινότητα επισημαίνει ότι η παραβατικότητα στη μαθητική ηλικία έχει σύνθετες αιτίες, που συχνά σχετίζονται με την οικογενειακή δυναμική, κοινωνικές ανισότητες και ψυχική υγεία. Η απλή απομόνωση των μαθητών αυτών σε ξεχωριστές δομές ενδέχεται να οδηγήσει σε αυτονόμηση του προβλήματος αντί για την επίλυσή του.
Η άποψη της ΟΛΜΕ:
Η ΟΛΜΕ σημειώνει ότι «το σχέδιο δημιουργίας “ειδικών σχολείων” για μαθητές με παραβατική συμπεριφορά δεν αντιμετωπίζει τις βαθύτερες αιτίες του φαινομένου. Αντί να επενδύει στην πρόληψη και στην ενίσχυση του υποστηρικτικού πλαισίου μέσα στο σχολείο, προχωρά στη θεσμοθέτηση του αποκλεισμού.» Από τη μεριά της η ΔΟΕ επισημαίνει ότι «οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούν να αποδεχθούν ένα μέτρο που μετατρέπει την παιδαγωγική ευθύνη σε διοικητική τιμωρία. Οι μαθητές δεν “διορθώνονται” με απομάκρυνση, αλλά με ένταξη, αποδοχή και ενίσχυση.»
Οι παιδαγωγικές επιπτώσεις: Μια νέα μορφή σχολικής διαστρωμάτωσης;
Η δημιουργία “ειδικών σχολείων” για παραβατικούς μαθητές ενδέχεται να οδηγήσει σε ένα παράλληλο εκπαιδευτικό σύστημα, όπου οι πιο ευάλωτοι μαθητές, αντί να ενσωματωθούν, απομακρύνονται.
Η ρητορική περί «παραβατικού μαθητή» μεταφέρει τη συζήτηση στην ατομική ευθύνη του παιδιού, αποσιωπώντας τη συλλογική ευθύνη του σχολείου και της πολιτείας για την υποστήριξή του. Ένα παιδί δεν είναι μόνο οι πράξεις του, αλλά και η ιστορία του, οι ευκαιρίες που είχε (ή δεν είχε), τα τραύματά του.
Η απομάκρυνση από το γενικό σχολείο ενδέχεται να λειτουργήσει ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία: το παιδί επιβεβαιώνεται στον ρόλο του ως «εκτός συστήματος», και δύσκολα επιστρέφει.
Ο εκπαιδευτικός δεν είναι επιτηρητής, αλλά διαμεσολαβητής νοήματος, εμπιστοσύνης και παιδαγωγικής ελευθερίας. Το σχολείο οφείλει να λειτουργεί ως κοινότητα φροντίδας, όχι ως πειθαρχικό ίδρυμα.
