Από τα social media και τα φίλτρα φωτογραφιών μέχρι το autocorrect, οι περισσότεροι από εμάς χρησιμοποιούμε καθημερινά την τεχνητή νοημοσύνη χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε. Τα τελευταία χρόνια όμως, ολοένα και περισσότεροι έφηβοι στρέφονται σε διαδραστικά chatbot όπως το ChatGPT — συχνά χωρίς οι γονείς να το γνωρίζουν.
Ο «εθισμός» στην AI είναι η νέα πραγματικότητα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ως γονείς.
Σύμφωνα με έρευνες, 7 στους 10 εφήβους ηλικίας 13–18 ετών χρησιμοποιούν κάποιο εργαλείο AI, ενώ μόλις το 37% των γονέων το γνωρίζει.
Διαβάστε επίσης: Πώς η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει εφαρμογές για διάγνωση και διευκόλυνση των ατόμων με αυτισμό
Οι περισσότεροι έφηβοι αξιοποιούν την AI για σχολικές εργασίες ή μεταφράσεις. Ωστόσο, τα εργαλεία δεν είναι όλα ίδια και οι κίνδυνοι εξαρτώνται από το βαθμό στον οποίο τα παιδιά βασίζονται σε αυτά.
AI και συναισθηματική εξάρτηση
«Ένας τομέας όπου βλέπουμε σημαντική αύξηση είναι τα AI companions, δηλαδή chatbots εμπνευσμένα από διάσημους ή φανταστικούς χαρακτήρες», αναφέρει η Titania Jordan, Chief Parent Officer της Bark Technologies. «Τα παιδιά συχνά δημιουργούν ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς με αυτά τα προγράμματα, καθώς ανταποκρίνονται άμεσα και παρέχουν σταθερή στήριξη», συμπληρώνει.
Προβληματικές σχέσεις με chatbots όπως τα Replika, Character.ai και Nomi έχουν ήδη προκαλέσει ανησυχία. Πρόσφατα, γονείς ενός 16χρονου κατέθεσαν μήνυση κατά της OpenAI, καθώς ο γιος τους χρησιμοποιούσε το ChatGPT για ψυχολογική υποστήριξη, κάτι που θεωρούν ότι συνέβαλε στην αυτοκτονία του.
Τι σημαίνει «εθισμός στην AI»
Ο όρος δεν αποτελεί επίσημη ιατρική διάγνωση· χρησιμοποιείται από ειδικούς για να περιγράψει προβληματική χρήση που μοιάζει με εθισμό, σύμφωνα με τον Yann Poncin, παιδοψυχίατρο στην Ιατρική Σχολή του Yale.
Η υπερβολική χρήση παρουσιάζει ομοιότητες με τον εθισμό στα social media και συνοδεύεται από συμπεριφορές όπως:
- Αδυναμία ελέγχου του χρόνου χρήσης.
- Συμπτώματα στέρησης όταν περιορίζεται η πρόσβαση.
- Παραμέληση υποχρεώσεων για χάρη της online παρουσίας.
«Ο σχεδιασμός της AI, όπως και των social media, στοχεύει να κρατά τον χρήστη «κολλημένο», κυρίως όταν δημιουργεί την αίσθηση αποδοχής ή δημοφιλίας», σημειώνει η Jordan.
Η Erin Walsh, ειδική σε θέματα εφήβων και τεχνολογίας, προσθέτει ότι οι AI πλατφόρμες δεν έχουν δημιουργηθεί με γνώμονα την ψυχική υγεία των εφήβων αλλά για να ενισχύουν την παραμονή τους σε αυτές, κάτι που εγκυμονεί κινδύνους εξάρτησης.
Προβληματικά στοιχεία στη λειτουργία της AI
- Αδιάκοπες αλληλεπιδράσεις: τα chatbots συνεχίζουν τη συνομιλία με νέες ερωτήσεις και θέματα.
- Ιδιαίτερα προσωποποιημένες απαντήσεις: θυμούνται παλιές συζητήσεις, ενισχύοντας το συναισθηματικό δέσιμο.
- Υπερβολική επιβεβαίωση: επιδοκιμάζουν τον χρήστη, ακόμη και σε ανησυχητικές συμπεριφορές.
Σημάδια που πρέπει να ανησυχήσουν τους γονείς
Η εξάρτηση δεν αφορά μόνο τον χρόνο online, αλλά γίνεται πρόβλημα όταν επηρεάζει την καθημερινότητα των εφήβων:
- Απομάκρυνση από φίλους.
- Εντάσεις στις οικογενειακές σχέσεις ή κοινωνική απομόνωση.
- Αδιαφορία για δραστηριότητες και χόμπι.
- Διαταραχές ύπνου ή διατροφής.
- Πτώση στη σχολική απόδοση.
- Άγχος όταν δεν έχουν πρόσβαση.
- Απότομες αλλαγές διάθεσης.
Ποια παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο
Η αντίδραση διαφέρει ανάλογα με το παιδί. Παράγοντες όπως η ιδιοσυγκρασία, η ψυχική υγεία, οι εμπειρίες ζωής και η νευροδιαφορετικότητα παίζουν ρόλο. Έφηβοι με άγχος ή κοινωνική απομόνωση είναι πιο πιθανό να στραφούν στην AI για στήριξη.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
- Συζητήστε ανοιχτά: Αντί για απαγορεύσεις, ρωτήστε το παιδί πώς και γιατί χρησιμοποιεί τα chatbots.
- Ορίστε όρια: Καθορίστε αποδεκτό χρόνο χρήσης και εφαρμόστε εργαλεία γονικού ελέγχου.
- Δώστε το καλό παράδειγμα: Διαχειριστείτε τη δική σας χρήση τεχνολογίας με ισορροπία.
- Ζητήστε βοήθεια ειδικών: Παιδίατροι, ψυχολόγοι ή σχολικοί σύμβουλοι μπορούν να στηρίξουν την οικογένεια.
- Δείξτε υπομονή: Η απομάκρυνση από ένα chatbot με το οποίο υπάρχει συναισθηματικός δεσμός χρειάζεται χρόνο και στήριξη.
Η κατανόηση, η σωστή καθοδήγηση και η ανοιχτή επικοινωνία αποτελούν τα σημαντικότερα «εργαλεία» που έχουν οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιδιά τους. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει χρήσιμες δυνατότητες, αρκεί να χρησιμοποιείται με μέτρο και κριτική σκέψη. Με σταθερά όρια, ουσιαστικό ενδιαφέρον και υποστήριξη, οι έφηβοι μπορούν να αξιοποιούν την AI με τρόπο που ενισχύει τη μάθηση και την ανάπτυξή τους.
