Η πολιτιστική καλλιέργεια των παιδιών μας στα χρόνια της κρίσης: Προβληματίζει η έρευνα που μόλις δημοσίευσε το ΕΚΠΑ

Μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα διεξήγαγε το Εργαστήριο Κοινωνικών Επιστημών του Παιδαγωγικού Τμήματος του ΕΚΠΑ, για λογαριασμό του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με επικεφαλής τον καθηγητή κ. Δημοσθένη Δασκαλάκη και την αναπληρώτρια καθηγήτρια κ. Ρέα Κακάμπουρα, και θέμα «Σύγχρονες τάσεις στην παραγωγή Πολιτιστικού Προϊόντος για Παιδιά και Νέους, στην Ελλάδα την περίοδο της κρίσης» τα βασικά στοιχεία της οποίας ήρθαν χθες στη δημοσιότητα.

Διαβάζουν βιβλία τα παιδιά μας την τελευταία δεκαετία της κρίσης; Πηγαίνουν στο θέατρο και το σινεμά; Ασχολούνται με τη μουσική; Επισκέπτονται μουσεία και… το ίντερνετ τι ρόλο παίζει στη ζωή τους; Αυτά και πολλά ακόμα εξέτασε η εκτενής έρευνα, τα βασικά συμπεράσματα της οποίας συγκεντρώσαμε παρακάτω, προκειμένου τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί να έχουν μία εικόνα ως προς τα ανησυχητικά (και μη σημάδια) που αφήνει η κρίση στην πολιτιστική καλλιέργεια των παιδιών –και ειδικά των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων.

Να σημειωθεί, ότι είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται μια τέτοια έρευνα και ότι από το 2009 έως το 2018 περίπου τα μισά παιδιά στην Ελλάδα έχουν φτάσει να ζουν στο όριο της φτώχειας -αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, τι ρόλο έχει παίξει αυτό σε πολλά από τα απογοητευτικά ποσοστά παρακάτω:

Πώς κινήθηκε, λοιπόν, η πολιτιστική και αθλητική βιομηχανία για παιδιά και για νέους στην Ελλάδα από το 2009 έως το 2018;

Μείωση στην εκδοτική παραγωγή παιδικών βιβλίων αλλά αύξηση στη φιλαναγνωσία

Υπάρχει μία σχετική μείωση στην έκδοση παιδικών βιβλίων από τη μια μεριά, αλλά από την άλλη παρατηρείται σημαντική αυξητική τάση των παιδικών λεσχών ανάγνωσης, αλλά και των ίδιων των ενεργειών των βιβλιοθηκών με σκοπό την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας από μικρή ηλικία. Επιπλέον, στις ιστορίες των βιβλίων παρατηρείται μία σαφής στροφή σε θέματα που άπτονται της ετερότητας, του προσφυγικού ζητήματος, των ΑΜΕΑ και γενικότερα των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων, με σκοπό την ευαισθητοποίηση της παιδικής ηλικίας αναφορικά με αυτά τα κρίσιμα θέματα.

Μείωση στην κινηματογραφική παραγωγή –σταθερό ενδιαφέρον στα animation

To ξενόγλωσσο (και συχνά μεταγλωττισμένο στη χώρα μας) animation αποτελεί μία σταθερή επιλογή για τους μικρούς θεατές. Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπάρχει συγκεκριμένο πλαίσιο πολιτιστικής πολιτικής για την παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών για παιδιά και νέους, ούτε δίνονται κίνητρα σε παραγωγούς και σκηνοθέτες. Ωστόσο, ορισμένα εκπαιδευτικά προγράμματα μαθαίνουν στα παιδιά τη διαδικασία παραγωγής και δημιουργίας μιας ταινίας.

Λείπουν οι παιδικές εκπομπές με πολιτιστικό περιεχόμενο

Πέρα από την κρατική τηλεόραση που κάπως συντηρεί τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα της τηλεοπτικής εμπειρίας, με ειδικά σχεδιασμένες, προσιτές και καλαίσθητες ψυχαγωγικές εκπομπές για τα παιδιά, η κατάσταση στα υπόλοιπα κανάλια είναι απογοητευτική. Επιπλέον, οι ερευνητές εφιστούν την προσοχή στις εκπομπές που κακώς προβάλλονται στην παιδική ζώνη, αλλά σε αυτές που εκτίθενται παιδιά. Η ίδια η υπουργός πολιτισμού κ. Ζορμπά, μάλιστα, ανακοίνωσε, ότι θα προβεί σε διάβημα για ανοιχτή συζήτηση, προκειμένου να υπάρξει περισσότερο πολιτιστικό περιεχόμενο στην τηλεόραση.

Μείωση έως 63% στη μουσική παραγωγή –αύξηση στο ενδιαφέρον των παιδιών για μουσική

Πολύ μεγάλο πλήγμα έχει δεχτεί τα τελευταία χρόνια η μουσική παραγωγή για παιδιά. Ενδεικτικά, ενώ πριν από μία δεκαετία μπορεί να παράγονταν ακόμα και 60 παιδικά CD σε μία χρονιά, τα τελευταία χρόνια αυτά μετρώνται στα δάχτυλα. Τα καλά νέα, ωστόσο, είναι, ότι υπάρχει μια άνθιση στη μουσική παιδεία των παιδιών, μέσα από ωδεία, παιδικές χορωδίες και εκπαίδευση στα μουσικά σχολεία.

Σημαντικότατη αύξηση στη θεατρική παραγωγή και στο θεατρόφιλο κοινό

Το μοναδικό ίσως λαμπρό δείγμα πολιτιστικού ενδιαφέροντος από τον πληθυσμό είναι το παιδικό θέατρο. Στα χρόνια της κρίσης, οι παιδικές θεατρικές παραστάσεις παρουσιάζουν αύξηση κατά 30%, ενώ κατά 37% έχει αυξηθεί η προσέλευση του κοινού στο θέατρο. Σε αυτό βοηθά ίσως και η θεσμοθετημένη πλέον θεατρική εκπαίδευση στο ελληνικό σχολείο, αλλά και οι σχετικές δράσεις που πραγματοποιούνται από το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση με φεστιβάλ, παραστάσεις και βιωματικά εργαστήρια, καθώς και η συνεργασία του τελευταίου με σημαντικούς φορείς, όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, καταδεικνύουν την κοινωνική υπευθυνότητα της θεατρικής κοινότητας απέναντι σε φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα.

Αύξηση και στον χορό

Εκατοντάδες πολιτιστικοί σύλλογοι τα τελευταία χρόνια επικεντρώνονται στην εκμάθηση των παραδοσιακών χορών, της μουσικής και του τραγουδιού, αυξάνοντας τα μέλη τους την περίοδο της κρίσης με την παροχή δωρεάν μαθημάτων ή έναντι χαμηλού αντιτίμου και συμβάλλοντας στην προβολή και μεταβίβαση στις νέες γενιές της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Τραγική πτώση στην παραγωγή του παιδικού τύπου

Και ενώ τα παλαιότερα χρόνια, αρκετά ήταν τα έντυπα που κυκλοφορούσαν για παιδιά, πλέον τα περισσότερα έχουν «κλείσει» και κάποιες πωλήσεις σημειώνουν κυρίως αυτά που συνοδεύονται από ένα “δώρο” (μινιατούρα κ.ο.κ.). Μοναδικό θετικό σημάδι, η δημοτικότητα της κατηγορίας των κόμικς που είναι πολύ υψηλή στην Ελλάδα.

Απογοητευτικές οι επισκέψεις των εφήβων στα μουσεία

Παρόλο που οι εκπαιδευτικές δράσεις και τα προγράμματα σε μουσεία ενθαρρύνονται στην Ελλάδα, χωρίς μάλιστα να αποκλείονται οι κοινωνικά ευάλωτες ομάδες, και παρόλο που οι επισκέψεις μαθητών Δημοτικού σε μουσεία έχουν αυξηθεί σημαντικά, απογοητευτικά είναι τα ποσοστά επισκέψεων στην εφηβική ηλικία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι, ότι το 2015 στη Ελλάδα το 77,8% των νέων, από 16-24 ετών, δήλωσε ότι δεν είχε κάνει καμία επίσκεψη σε πολιτιστικά αξιοθέατα μέσα στον χρόνο. Λίγο καλύτερα αλλά όχι αισιόδοξα είναι και τα στοιχεία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου ο μέσος όρος για τις ίδιες ηλικίες κατεβαίνει στο 52,5%. Γιατί δεν πάνε οι έφηβοι στα μουσεία; Περίπου οι μισοί δηλώνουν αδιαφορία.

Το «στοίχημα» του διαδικτύου

Το 87,5% των εφήβων ηλικίας 16-24 ετών αφιερώνει μεγάλος μέρος του ελεύθερου χρόνου του στο διαδίκτυο, το οποίο αποτελεί την βασική πηγή ενημέρωσης και ψυχαγωγίας τους. Σύμφωνα με τους ερευνητές, όταν η πλοήγηση πραγματοποιείται με σωστούς όρους και παρέχει πρόσβαση σε εκπαιδευτικά παιγνίδια με τα οποία τα παιδιά και οι νέοι ψυχαγωγούνται, τα οφέλη του είναι σημαντικά. Ωστόσο, οι ειδικοί τονίζουν τη σημασία του να γνωρίζουν τα παιδιά και τους κινδύνους του.

Απογοητευτική η ενασχόληση των εφήβων με τον αθλητισμό –ξοδεύουν, όμως, χρήματα σε εξοπλισμό

Το παράδοξο σχετικά με τη σχέση παιδιών και νέων με τον αθλητισμό είναι, ότι ενώ η παρακολούθηση αθλητικών δραστηριοτήτων έχει μειωθεί κατά 40% (ένας ακόμα τομέας που οι νέοι δηλώνουν αδιαφορία), παρουσιάζεται αύξηση στις δαπάνες σε αθλητικά είδη ένδυσης και εξοπλισμού. Ωστόσο, μέσα από προγράμματα, όπως το «Αθλητισμός για όλους», ο αθλητισμός αποτελεί μία μοναδική ευκαιρία με σκοπό την ένταξη, αποδοχή κι ενσωμάτωση των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων διά μέσου πολυπληθών αθλητικών δραστηριοτήτων.

Πώς θα στρέψουμε τα παιδιά μας στον πολιτισμό;

Μεγάλη κουβέντα κάνουν οι ερευνητές σχετικά με το τι πρέπει να γίνει για να στραφούν οι νέοι περισσότερα στον πολιτισμό και την άθληση. Οι έρευνες και η δημοσίευση δεδομένων, όπως αυτά παραπάνω, σίγουρα συμβάλουν στο να γνωρίζουμε πού πάσχουμε και τι κινήσεις πρέπει να γίνουν. Ωστόσο, στο χέρι το κράτους είναι να δοθούν οικονομικά κίνητρα στην παραγωγή πολιτισμού, στο να αξιοποιηθούν οι υφιστάμενες δράσεις, να σχεδιάζονται διαρκώς νέα ελκυστικά προγράμματα για νέους, να συνεργάζονται οι κρατικοί φορείς με την ιδιωτική πρωτοβουλία και να λαμβάνουν χώρα παρωθητικές πολιτικές.

Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, καθώς η έρευνα αναφέρεται σε παιδιά και νέους, αντιλαμβανόμαστε όλοι τον βασικό ρόλο που παίζουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί στην αγάπη των παιδιών για τις τέχνες. Πώς περιμένουμε τα παιδιά μας να έχουν ενδιαφέρον για τα μουσεία και τον αθλητισμό, όταν δεν υπάρχει καμία τέτοια διάθεση από την ίδια την οικογένεια;