Μήπως το έχουμε παρακάνει με τη χρήση του αντισηπτικού στο παιδικό δέρμα; Η παιδο-δερματολόγος απαντά

Μαζί με την υποχρεωτική χρήση μάσκας, στην καθημερινότητα των παιδιών μας έχει μπει για τα καλά και η τακτική χρήση αντισηπτικών, προκειμένου να διατηρούνται τα χέρια τους όσο το δυνατόν πιο καθαρά, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο μεταφοράς μικροβίων.

Αναπόφευκτα, λοιπόν, ο μέσος γονιός αναρωτιέται αν μπορεί να υπάρχουν επιπτώσεις από την υπερβολική αυτή χρήση αντισηπτικών στο δέρμα των παιδιών, αν υπάρχει κίνδυνος δηλαδή να διαταράσσεται η φυσιολογία του, αλλά και τι πρέπει να κάνουμε για να το προστατεύσουμε από τυχόν ξηροδερμία.

Απαντήσεις σε αυτά και ακόμα περισσότερα έδωσε στο Infokids.gr η Παιδίατρος- Μετ/θείσα στην Δερματολογία Παίδων κ. Λαμπρινή Νάση:

Ο ιδανικός και ενδεδειγμένος τρόπος για αντιβακτηριδιακή προστασία είναι να πλένουμε τα χέρια μας με ικανοποιητική ποσότητα σαπουνιού για περίπου 20 δευτερόλεπτα και να ξεπλένουμε με τρεχούμενο χλιαρό νερό. Όταν όμως οι συνθήκες δεν το επιτρέπουν, η χρήση αντισηπτικών αποτελεί μια εναλλακτική λύση.

Οι όροι «αντισηπτικά» και «απολυμαντικά» χρησιμοποιούνται συχνά ως συνώνυμα στη βιβλιογραφία, ακόμη και σε καλά τεκμηριωμένα εγχειρίδια δερματολογίας. Στην πραγματικότητα, οι ορισμοί είναι διακριτοί και αρκετά σημαντικοί:

Α. Τα αντισηπτικά είναι αντιμικροβιακές χημικές ουσίες οι οποίες όταν εφαρμόζονται απευθείας πάνω στο δέρμα , στους βλεννογόνους ή τα τραύματα, περιορίζουν μερικώς ή πλήρως τους πληθυσμούς των ζώντων μικροοργανισμών. Κάποιοι τύποι εξ αυτών είναι ασφαλείς για χρήση στο σπίτι, ενώ κάποιοι άλλοι προορίζονται αποκλειστικά για χρήση σε κλινικές ή νοσοκομειακές δομές.

Β. Τα απολυμαντικά αναφέρονται, εξ ορισμού, σε ουσίες που έχουν σχεδιαστεί για την καταστροφή παθογόνων στο περιβάλλον (π.χ. σε επιφάνειες εργασίας ή σε λειτουργικά υλικά). Γενικά είναι προϊόντα ή βιοκτόνα που χρησιμοποιούνται σε αντικείμενα ή επιφάνειες.

H αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια των αντισηπτικών έχει αποδειχθεί μεγάλη πρόκληση. Η υπηρεσία τροφίμων και φαρμάκων (FDA) το 2017 , έχει αναφέρει ανεπιθύμητες ενέργειες για 24 δραστικά συστατικά που συμπεριλαμβάνονται στα αντισηπτικά, όπως η χλωροξυλενόλη, η αλκοόλη (μεθανόλη), η ισοπροπυλική αλκοόλη, η ιωδιούχος ποβιδόνη κτλ.

Επιπλέον κάποια αντισηπτικά είναι αρκετά ισχυρά και πιθανά να χρειάζονται αραίωση προτού τοποθετηθούν απευθείας πάνω στο δέρμα των παιδιών.

Όταν χρησιμοποιούνται στο σπίτι πρέπει να ακολουθούμε ακριβώς τις οδηγίες χρήσης που βρίσκονται πάνω στο μπουκάλι.

Τι κινδύνους δύνανται να προκαλέσουν τα αντισηπτικά

Η πρόκληση σχετικά με τη χρήση των τοπικών αντισηπτικών αφορά τη αύξηση των βακτηριδιακής αντίστασης, τις τοπικές αντιδράσεις υπερευαισθησίας (ιδιαίτερα σε παλαιότερους παράγοντες, όπως η βακιτρακίνη),και την επαγόμενη πιθανή αντοχή στα αντιβιοτικά. Γενικά η χρήση των αντισηπτικών είναι αρκετά ασφαλής. Παρά ταύτα δύναται να προκαλέσουν:

  • Αλλεργική εξ επαφής δερματίτιδα (ιδιαίτερα σε παιδιά με ιστορικό αλλεργικής αντίδρασης)
  • Ερεθιστική δερματίτιδα
  • Αναφυλακτική αντίδραση (κυρίως με χρήση χλωρεξιδίνης)
  • Ξηροδερμία
  • Ερεθισμό οφθαλμών κατα την επαφή με τα μάτια
  • Μέθη ή δηλητηρίαση με αλκοόλη σε περίπτωση κατάποσης

H Αλλεργική εξ επαφής δερματίτιδα στον ενήλικο πληθυσμό είναι καλά τεκμηριωμένη, με ποσοστό ευαισθητοποίησης που εκτιμάται σε 2% στους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας. Στον παιδιατρικό πληθυσμό τα περιορισμένα δεδομένα αφορούν μόνο παιδιά με ατοπική δερματίτιδα. Μελέτες έδειξαν το 2009 ότι το 2,7% των ατοπικών παιδιών κάτω των 16 ετών ήταν αλλεργικά στη χλωρεξιδίνη. Έχουν αναφερθεί μόνο ελάχιστες περιπτώσεις δερματίτιδας εξ επαφής με χλωρεξιδίνη σε μη ατοπικά παιδιά.

Αν και η in vitro αποτελεσματικότητα των αντισηπτικών έχει μελετηθεί καλά,
είναι περιορισμένη η γνώση σχετικά με τις ερεθιστικές και αλλεργιογόνες ιδιότητές τους. Όλα τα αντισηπτικά έχουν δυνητικά ερεθιστική δράση ιδιαίτερα όταν δεν χρησιμοποιούνται ορθά πχ σε δέρμα με εκζεματικές βλάβες ή οταν χρησιμοποιούνται σε σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις. Μάλιστα, η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής είναι ασυνήθιστη, αλλά συχνά δεν γίνεται σωστή διάγνωση και από επαγγελματίες υγείας , που συγχέουν την αλλεργία και τον ερεθισμό.

Προσοχή στα αντισηπτικά με χλωρεξιδίνη

Ιδιαίτερη αναφορά θα κάνουμε στη χλωρεξιδίνη, ένα εξαιρετικά διαδεδομένο αντισηπτικό για πολλές δεκαετίες. Οι πιο συχνές αλλεργικές αντιδράσεις που περιγράφονται στη χλωρεξιδίνη είναι καθυστερημένες αλλεργικές αντιδράσεις (υπερευαισθησία τύπου IV) που εμφανίζονται μετά την έκθεση στο αντισηπτικό για τοπική χρήση. Η δερματίτιδα εξ επαφής είναι η πιο συχνή εκδήλωση. Έχουν επίσης αναφερθεί άμεσες αντιδράσεις (υπερευαισθησία τύπου Ι), αλλά πολύ λιγότερο συχνά και τα συμπτώματα μπορεί να κυμαίνονται από κνίδωση έως πολύ σπάνια εκδήλωση αναφυλαξίας με κίνδυνο καρδιακής αναπνευστικής ανακοπής. Βέβαια τα ανωτέρω δεδομένα αφορούν κατά κύριο λόγο ενήλικες.

Δερματικές ανεπιθύμητες ενέργειες που προέρχονται από τοπική χρήση χλωρεξιδίνης περιλαμβάνουν κνίδωση, φωτοευαισθησία και ερεθιστική δερματίτιδα εξ επαφής. Αν και η συχνότητα εμφάνισης αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής σε χλωρεξιδίνη στον παιδιατρικό πληθυσμό θεωρείται πολύ χαμηλή, κάποιες μελέτες έχουν βρει ποσοστά ευαισθητοποίησης χλωρεξιδίνης έως 2,9% σε ασθενείς κάτω των 16 ετών με ατοπική δερματίτιδα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην πρώιμη ευαισθητοποίηση των παιδιών αυτών κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής, λόγω της χρήσης χλωρεξιδίνης στη φροντίδα του ομφάλιου λώρου ή λόγω χειρουργικής επέμβασης σε νεαρή ηλικία.

Πώς αντιμετωπίζεται η ξηροδερμία στο παιδικό δέρμα λόγω υπερβολικής χρήσης αντισηπτικών

Η αντιμετώπιση της προκληθείσας ξηροδερμίας από τη χρήση των αντισηπτικών μπορεί να αντιμετωπισθεί με τη χρήση μαλακτικών/ενυδατικών κρεμών (emollients). Οι μαλακτικές κρέμες αποτελούνται κυρίως από λιπαρά οξέα φυτικής προέλευσης ή από την απόσταξη πετρελαίου και βοηθούν στην αποκατάσταση του επιδερμιδικού φραγμού. Δεν υπάρχει περιορισμός στη διάρκεια εφαρμογής τους (μέχρι να αποκατασταθεί η βλάβη του δέρματος).

Τελευταία είναι διαδεδομένη η χρήση των αντισηπτικών για καθαρισμό του στοματικού βλεννογόνου, από τα μεγαλύτερα παιδιά (> των 7 ετών). Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται αφού έχει προηγηθεί ανάγνωση και κατανόηση των οδηγιών χρήσης από τους γονείς (ποσότητα, ημερήσια χρήση, διάρκεια χρήσης κτλ.), να αραιώνονται με νερό στην πλειονότητα των περιπτώσεων και να αποφεύγεται η κατάποσή τους (γαργάρες και κατόπιν να τα φτύνουν).

Προσοχή στα “σπιτικά” αντισηπτικά

Αξίζει επιπλέον να αναφέρουμε ότι στο διαδίκτυο κυκλοφορούν αρκετές «συνταγές» τοπικών αντισηπτικών για οικιακή χρήση με φυσικά συστατικά. Η πλειονότητα εξ αυτών έχει ως βάση το αλκοόλ (60% και άνω) καθώς επίσης και αιθέρια έλαια (λεβάντα, τεϊόδεντρο, κανέλλα κτλ.) ή αλόη. Όλα τα ανωτέρω δυνητικά μπορεί να προκαλέσουν ερεθιστικές δερματίτιδες ή ακόμα και συστηματική αλλεργική αντίδραση στα παιδιά. Για αυτό καλό θα είναι να αποφεύγεται η παρασκευή τους.

Καλό θα είναι τα αντισηπτικά:

  1. Να φυλάσσονται μακριά από τα παιδιά, σε μέρος που δεν μπορούν να τα φτάσουν και ιδανικά να είναι κλειδωμένα.
  2. Τα παιδιά άνω των δύο ετών, που μπορούν με μεγαλύτερη ασφάλεια να χρησιμοποιήσουν τα αντισηπτικά, να εκπαιδεύονται από τους γονείς τους για η σωστή χρήση τους- μικρή ποσότητα στα χεράκια – την οποία αφήνουμε να στεγνώσει στον αέρα και κατόπιν δεν βάζουμε τα χεράκια στο στόμα.
  3. Να προτιμάται η μορφή γέλης ή τα αντισηπτικά μαντηλάκια.
  4. Εφαρμόζουμε , σε περίπτωση ξηροδερμίας , μία ενυδατική κρέμα για να αποκατασταθεί ο επιδερμιδικός φραγμός.
  5. Σε περίπτωση που ένα παιδί καταπιεί αντισηπτικό επικοινωνούμε με τον Παιδίατρό μας και το Κέντρο Δηλητηριάσεων.
  6. Γενική οδηγία για τους γονείς θα μπορούσε να είναι ότι: «Όλα τα αντισηπτικά έχουν ερεθιστικές ιδιότητες, ειδικά όταν χρησιμοποιούνται καθ΄ υπερβολή».
  7. Να μην παρασκευάζονται στο σπίτι από μη επεξεργασμένα προιόντα διότι μπορεί να είναι ιδιαίτερα ερεθιστικά

Το κλειδί για την κατάλληλη χρήση των τοπικών αντισηπτικών είναι να χρησιμοποιούνται με σύνεση και μόνο όταν είναι απόλυτη ανάγκη με σκοπό το μέγιστο αποτέλεσμα και τις ελάχιστες επιπλοκές.