Σχέση πατέρα-γιου: Παράδεισος και κόλαση μαζί

Θα μπορούσαμε άνετα να πούμε πως η σχέση πατέρα-γιου αποτελεί τη μήτρα μέσα στην οποία διαμορφώνεται, για το παιδί, το μοντέλο εκείνο που θα καθορίσει, σε μεγάλο βαθμό, τη σχέση του προς τους άλλους, τον τρόπο διαχείρισης διαφόρων καταστάσεων, αλλά και τον τρόπο έκφρασης συναισθημάτων.

Γράφει ο Σάββας Ν. Σαλπιστής, Ph.D, Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής

Μια σχέση ανατέλλει

Η σχέση πατέρα-γιου διαμορφώνεται από πολύ νωρίς στη ζωή του παιδιού. Η πρώτη εικόνα και εντύπωση του αγοριού για τον πατέρα του είναι αυτή που εισπράττει διαμέσου της μητέρας του. Το παιδί καταγράφει τον τρόπο που η μητέρα συμπεριφέρεται στον πατέρα, τι είδους συναισθήματα εκφράζει και τι προσδοκά από αυτόν.

Στην αρχή της ζωής, βρέφος και μητέρα βρίσκονται σε έναν δικό τους κόσμο στον οποίο δύσκολα κάποιος εισχωρεί χωρίς την «έγκριση» της μητέρας. Για το λόγο αυτό, η σχέση των δύο συντρόφων παίζει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία σχέσης ανάμεσα σε πατέρα και παιδί. Είναι, επίσης, σημαντικό, στη διάρκεια της περιόδου αυτής, ο πατέρας να δίνει ένα αίσθημα ασφάλειας σε μητέρα και παιδί, αντί να νιώθει αποκλεισμένος και περιττός. Θα πρέπει να συμμετέχει στη φροντίδα του παιδιού, κάτι που με τη σειρά του προϋποθέτει να νιώθει ασφαλής με την ταυτότητα του φύλου του.

Ακόμα και στην ηλικία των 3-4 χρονών, το παιδί εξακολουθεί να είναι συνήθως πολύ δεμένο με τη μητέρα του. Ο πατέρας θα πρέπει να γνωρίσει στο γιο του τον εξωτερικό κόσμο. Εάν, όμως, αισθάνεται περιθωριοποιημένος ήδη από πριν, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερο τώρα. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο πατέρας μπορεί να αρχίσει να βιώνει το γιο του ακόμα και ως αντίπαλο, κάτι που ίσως τον απομακρύνει ακόμα περισσότερο από το παιδί και από την ίδια την οικογένεια.

Όμως, όταν το παιδί φτάσει στην ηλικία που θα αρχίσει το σχολείο, ο πατέρας έχει μια δεύτερη ευκαιρία για δημιουργία ουσιαστικής σχέσης μαζί του. Το παιδί στην ηλικία αυτή είναι, συνήθως, πιο ήρεμο από τη στιγμή που έχουν κοπάσει οι εντάσεις των διαφόρων εξελικτικών κρίσεων και λιγότερο ανταγωνιστικό προς τον πατέρα του, ενώ αρχίζει να δείχνει ενδιαφέρον για διάφορες δραστηριότητες εκτός σπιτιού. Είναι πολύ σημαντικό ο πατέρας να ανταποκριθεί σε αυτά τα νέα ενδιαφέροντα, πριν το παιδί πάψει να τα έχει.

Τα πιο συνηθισμένα προβλήματα στη σχέση πατέρα-γιου

Έλλειψη χρόνου
Σε πολλές χώρες, ο ρόλος του πατέρα περιορίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στο ρόλο αυτού που έχει το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης να συντηρεί οικονομικά την οικογένεια. Ο ρόλος αυτός συρρικνώνει αισθητά τον κοινό χρόνο που μπορεί να διαθέτει για τα παιδιά του.

Οι προσωπικές εμπειρίες του πατέρα
Οι προσωπικές εμπειρίες του πατέρα από τη σχέση του με τον δικό του πατέρα παίζουν, επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο. Κανένας μας δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί από τα προσωπικά του βιώματα, ιδιαίτερα αν δεν έχει συνειδητοποιήσει το μέγεθος και την ποιότητα της επιρροής αυτής. Κανείς δεν μπορεί να δώσει κάτι που ο ίδιος ποτέ δεν έχει πάρει.

Προβλήματα στην επικοινωνία
Τα προβλήματα επικοινωνίας αποτελούν, συνήθως, ένδειξη προβλημάτων στη σχέση πατέρα-γιου. Όταν ένα παιδί, ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 3 χρόνων, απευθύνεται συστηματικά στη μητέρα του για το οτιδήποτε το απασχολεί ή το προβληματίζει, τότε αυτό αποτελεί ένδειξη προβλήματος/εμπλοκής στην επικοινωνία/σχέση πατέρα-γιου. Εάν διατηρηθεί αυτή η «αποξένωση» των δύο, είναι πολύ πιθανό να γίνει ο πατέρας, στα μάτια του γιου του, ο κύριος υπεύθυνος των όποιων αποτυχιών ή λανθασμένων επιλογών του αργότερα στη ζωή.

Ο ρόλος του θηριοδαμαστή
Εάν ο πατέρας αποδεχθεί και περιοριστεί στον άχαρο ρόλο – συχνά με την ενθάρρυνση ή προτροπή της μητέρας – αυτού που θα πρέπει να επιβάλλει την πειθαρχία και τις διάφορες «ποινές», τότε στερεί τόσο από τον εαυτό του όσο και από το παιδί τη δυνατότητα να μοιράζονται ευχάριστες και ανέμελες στιγμές, που μπορούν να απορροφούν και να αντισταθμίζουν τις όποιες τυχόν στιγμές έντασης και αντιπαράθεσης προκύψουν.

Η σημασία της ύπαρξης καλών στιγμών

Από τους αποτελεσματικότερους τρόπους αποτροπής συγκρούσεων ανάμεσα σε πατέρα και γιο είναι η ύπαρξη καλών στιγμών μεταξύ τους. Δεν χαλάει το ίδιο εύκολα η διάθεσή μας με κάποιον που, πριν από λίγο, περάσαμε ευχάριστα μαζί του. Όταν οι καλές στιγμές μιας σχέσης υπερτερούν σημαντικά των άσχημων ή άτυχων στιγμών, τότε η σχέση αυτή έχει τις προϋποθέσεις να αντέξει τους κραδασμούς που τυχόν προκύψουν. Αν αυτό δεν υπάρχει, τότε δεν έχει ιδιαίτερη σημασία πόσο αποτελεσματικά ελέγχει ο γονιός – και συγκεκριμένα ο πατέρας – το θυμό, την απογοήτευση ή την απαξίωση προς το γιο του.

Το παιχνίδι ή κάποια άλλη ελεύθερη δραστηριότητα αποτελούν ίσως το καλύτερο μέσο επικοινωνίας πατέρα-γιου, κυρίως έως και την προεφηβική ηλικία. Μέσα από αυτά υπάρχει μοίρασμα χρόνου, έγνοιας, ευχάριστων συναισθημάτων, σεβασμός, στοργή, εμπειρία και γνώση. Το παιδί, έχοντας στη φαρέτρα του τέτοιου είδους βιώματα, θα μπορεί αβίαστα να δίνει τα ίδια όταν γίνει πατέρας κάποτε.

Καθοδήγηση σε ευαίσθητα θέματα

Όταν έρθει η στιγμή να συζητηθούν «ευαίσθητα» θέματα που αφορούν στη σεξουαλικότητα, τη σχέση με το αντίθετο φύλο και τους συνομηλίκους, τη ζωή, το θάνατο κτλ. ο πατέρας είναι το καταλληλότερο πρόσωπο για να ενημερώνει, να αποσαφηνίζει, να καθησυχάζει και να απαντά στα όποια ερωτήματα ή απορίες του γιου. Με τον τρόπο αυτό, το παιδί εισπράττει τα απαραίτητα εφόδια που χρειάζεται από τον σημαντικότερο εκπρόσωπο του φύλου του, ενισχύοντας ταυτόχρονα και τη σχέση μαζί του.

Η οικογένεια και η οικογενειακή ζωή δεν έχουν να κάνουν με αυτό που οι περισσότεροι πιστεύουν, δηλαδή με τη φροντίδα και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, και με τη στάση του κάθε γονιού ξεχωριστά απέναντι σε αυτά. Είναι κυρίως και πάνω από όλα, η ποιότητα που έχει η προσωπική και η κοινή ζωή των ενηλίκων της οικογένειας, δηλαδή των γονέων. Αυτά είναι που καθορίζουν την ποιότητα της φροντίδας και της διαπαιδαγώγησης των παιδιών και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι κάνουμε συνειδητά ο καθένας ξεχωριστά για το «καλό» τους.