“Να εμβολιάσω την κόρη μου ενάντια στον HPV;”

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα, καθώς κάθε χρόνο πάνω από μισό εκατομμύριο γυναίκες σε όλο τον κόσμο νοσούν, ενώ πάνω από 250.000 πεθαίνουν. Στην Ευρώπη ειδικότερα υπολογίζεται ότι 30.000 γυναίκες εμφανίζουν ετησίως καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και 15.000 γυναίκες πεθαίνουν κάθε χρόνο από την νόσο αυτή (περίπου 100 στην Ελλάδα). Αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα καρκίνο μετά τον καρκίνο του μαστού, ιδιαίτερα σε νεαρές γυναίκες ηλικίας κάτω των 45 ετών.

Γράφει ο Κωνσταντίνος  Μαρτζάκλης, Χειρουργός Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Εξειδικευθείς στη Μαιευτική και Γυναικολογική Υπερηχογραφία

Που οφείλεται ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας;
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας οφείλεται στον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων γνωστό και ως HPV (Human Papilloma Virus). Ο HPV είναι ένας σεξουαλικά μεταδιδόμενος ιός και όχι μόνο αφού όλοι οι τύποι του ιού μεταδίδονται και μέσω δερματικής επαφής και επομένως, δεν απαιτείται πλήρης σεξουαλική επαφή για τη μετάδοση. Είναι τόσο διαδεδομένος, που η πλειονότητα των σεξουαλικά ενεργών ενηλίκων (50 – 80%) θα έχουν υποστεί μία τουλάχιστον HPV λοίμωξη κατά την διάρκεια της ζωής τους. Υπάρχουν πάνω από 130 διαφορετικοί τύποι του ιού και περίπου 40 από αυτούς μπορούν να προσβάλλουν τη γεννητική περιοχή (οι άλλοι προσβάλλουν τη στοματική κοιλότητα, το λάρυγγα, το δέρμα κλπ). Κάποιοι από αυτούς, όπως ο 6 και ο 11, έχουν συσχετισθεί με την εμφάνιση κονδυλωμάτων και αναφέρονται ως «χαμηλού κινδύνου». Αντίθετα, περίπου 15 τύποι (με συνηθέστερους τους 16 και 18) αναφέρονται ως «υψηλού κινδύνου» διότι μπορεί να προκαλέσουν κυτταρικές αλλοιώσεις, που εάν εξελιχθούν μπορεί να οδηγήσουν μετά από 10 – 15 χρόνια σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Οι τύποι 16 και 18 ευθύνονται για το 70% περίπου των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου και για το 60% των περιπτώσεων προκαρκινικών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στον τράχηλο της μήτρας (CIΝ2) και (CIΝ3). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο HPV έχει ενοχοποιηθεί και για άλλες μορφές καρκίνου όπως καρκίνος αιδοίου, κόλπου, πρωκτού, φάρυγγα, στοματικής κοιλότητας και πέους στους άνδρες.
Εντούτοις, η πλειοψηφία των HPV λοιμώξεων είναι παροδικές και ασυμπτωματικές. Το 90% περίπου των γυναικών εξουδετερώνουν τον ιό από μόνες τους μέσα σε δύο χρόνια από την αρχική λοίμωξη. Έτσι από 1.000.000 γυναίκες με λοίμωξη, 100.000 θα αναπτύξουν προκαρκινικές αλλοιώσεις, 8.000 θα αναπτύξουν καρκίνωμα in situ (μη διηθητικό) και 1.600 θα νοσήσουν τελικά με διηθητικό καρκίνο του τραχήλου. Οι λόγοι που μόνο κάποιες λοιμώξεις προχωρούν και προκαλούν καρκίνο, δεν διευκρινίζονται. Πάντως αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου διατρέχουν γυναίκες που καπνίζουν, κάνουν κακή διατροφή, έχουν ταυτόχρονα και άλλες λοιμώξεις όπως χλαμύδια, λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, και γενικά έχουν αδύνατο ανοσοποιητικό σύστημα.

Πως μπορώ να προφυλαχθώ;
Ο τακτικός ετήσιος προληπτικός έλεγχος με το κλασικό τεστ Παπανικολάου ή τη νεώτερη κυτταρολογία υγρής φάσης με την οποία δίνεται επιπλέον η δυνατότητα ταυτοποίησης του τύπου του HPV σε συνδυασμό με τον εμβολιασμό έναντι του HPV αποτελούν σημαντικά όπλα στην πρόληψη της εμφάνισης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.

Τι είναι το εμβόλιο έναντι του HPV;
Το εμβόλιο έναντι του HPV που κυκλοφορεί σήμερα είναι ένα ανασυνδυασμένο εμβόλιο, που περιέχει μόνο πρωτεΐνες του περιβλήματος του ιού και όχι DNA, και κατά συνέπεια δεν μπορεί να προκαλέσει νόσο (ούτε σε ήπια μορφή όπως συμβαίνει με άλλα εμβόλια που περιέχουν εξασθενημένα στελέχη μικροβίων).
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν σήμερα δύο εμβόλια εναντίον των ιών των ανθρωπίνων θηλωμάτων. Το πρώτο που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2007 με το εμπορικό όνομα GARDASIL είναι ένα τετραδύναμο εμβόλιο έναντι των ιών HPV 16,18 που είναι οι κύριοι ογκογόνοι ιοί, υπεύθυνοι για το 70% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας και των ιών HPV 6,11 που είναι υπεύθυνοι για το 90% των γεννητικών κονδυλωμάτων.
Το δεύτερο κυκλοφόρησε στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2007 με το εμπορικό όνομα CERVARIX. Το εμβόλιο αυτό είναι διδύναμο και προσφέρει προστασία έναντι των ογκογόνων ιών HPV 16 και 18. Η προστασία που παρέχει το εμβόλιο φαίνεται πως είναι μακράς διάρκειας, αλλά μέχρι αυτή τη στιγμή, τα δεδομένα παρέχουν στοιχεία για προστασία 7 ετών. Το εάν θα χρειαστεί μια αναμνηστική δόση και πότε μετά τον αρχικό εμβολιασμό είναι υπό έρευνα.

Σε ποια ηλικία πρέπει να εμβολιαστώ;
Το εμβόλιο δεν έχει θεραπευτική δράση, και επομένως δε χορηγείται για τη θεραπεία των ήδη εγκατεστημένων αλλοιώσεων του τραχήλου της μήτρας, του καρκίνου του τραχήλου ή και των κονδυλωμάτων. Ιδανικά, το εμβόλιο πρέπει να γίνει πριν την έναρξη των σεξουαλικών επαφών, επειδή πριν την έναρξη σεξουαλικών επαφών ο οργανισμός δεν έχει εκτεθεί ακόμη στον ιό. Ακόμη, είναι γνωστό ότι οι μικρότερες ηλικίες ανταποκρίνονται καλύτερα στα εμβόλια και η συμμόρφωση είναι μεγαλύτερη. Για τους λόγους αυτούς, συστήνεται να εμβολιάζονται τα κορίτσια από 12-15 ετών, αλλά και κορίτσια 16-26 ετών εάν δεν έχουν εμβολιαστεί στη συνιστώμενη ηλικία.
Ο εμβολιασμός έναντι του HPV έχει ενταχθεί στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και τα εμβόλια χορηγούνται δωρεάν από τα ασφαλιστικά ταμεία για τις ηλικίες 12-26 ετών.

Ποια είναι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου;
Από τα μέχρι τώρα δεδομένα η προστασία από τους τύπους των ιών που περιέχονται στα εμβόλια (6, 11, 16, 18) αγγίζει το 100%. Επιπλέον παρατηρήθηκε προστασία (διασταυρούμενη) και για άλλους τύπους ιών HPV (31, 33, 45, 52, 58) που δεν περιέχονται στα εμβόλια σε μικρότερα όμως ποσοστά.

Μπορούν να εμβολιασθούν οι σεξουαλικά ενεργές γυναίκες;
Η απάντηση είναι καταφατική. Πρέπει όμως να τονισθεί πως μια γυναίκα που έχει σεξουαλικές επαφές έχει πιθανότητες να έχει έρθει ήδη σε επαφή με κάποιο στέλεχος του ιού HPV. Η ασφάλεια που παρέχει σε αυτήν την περίπτωση το εμβόλιο είναι ελαττωμένη. Εάν έχει ήδη προσβληθεί από έναν από τους τύπους του ιού που καλύπτει το εμβόλιο, το εμβόλιο θα την προφυλάξει από τους υπόλοιπους τύπους, αλλά όχι από τον ιό με τον οποίο έχει έρθει ήδη σε επαφή. Δηλαδή, μπορεί να εμφανίσει στο μέλλον κάποια βλάβη (κονδύλωμα ή ενδοεπιθηλιακή αλλοίωση στον τράχηλο) που θα οφείλεται στο στέλεχος του ιού με το οποίο είχε έρθει παλαιότερα σε επαφή. Μεγάλο όφελος από τον εμβολιασμό έχουν και οι γυναίκες που είχαν εκτεθεί στο παρελθόν στον ιό και σήμερα η λοίμωξη έχει υποστρέψει πλήρως, διότι με τον εμβολιασμό προλαμβάνεται η υποτροπή της λοίμωξης από τον ίδιο τύπο του ιού.

Μπορούν να εμβολιασθούν γυναίκες άνω των 26 ετών;
Η λοίμωξη από τον ιό HPV μπορεί να γίνει κατά τη διάρκεια όλης της αναπαραγωγικής ηλικίας. Μάλιστα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι η λοίμωξη στις μεγαλύτερες γυναίκες υποχωρεί δυσκολότερα και συγχρόνως μπορεί να εξελιχθεί σε προκαρκινική βλάβη ευκολότερα σε σχέση με τις μικρότερες ηλικίες. Πρόσφατα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Εγκρίσεων Φαρμάκων αποδέχθηκε την εγκυρότητα των μελετών που δείχνουν ότι το τετραδύναμο εμβόλιο είναι αποτελεσματικό και ασφαλές και στις γυναίκες άνω των 26 ετών έως την ηλικία των 45 ετών. Το ατομικό όφελος της κάθε γυναίκας εξαρτάται από το βαθμό έκθεσης στους τύπους HPV που περιέχονται στο εμβόλιο.

Είναι ασφαλής ο εμβολιασμός έναντι του HPV;
Το HPV εμβόλιο φαίνεται πως δεν προκαλεί σοβαρές παρενέργειες. Ήπια ενοχλήματα έχουν περιγραφεί, όπως:
• ήπιος πόνος στο σημείο του εμβολιασμού (8 στους 10)
• ερυθρότητα ή οίδημα στο σημείο του εμβολιασμού (1 στους 4)
• δεκατική πυρετική κίνηση (1 στους 10)
• κνησμός στο σημείο του εμβολιασμού ή πυρετός πάνω από 38ο C (λιγότερο από 1 στους 30)
Τα 5 περιστατικά εμφάνισης συνδρόμου Guillain-Barre (για τα οποία έγινε λόγος και στα ΜΜΕ), δεν μπορούν να αποδοθούν με σιγουριά στο εμβόλιο, δεδομένου πως σε 2 περιστατικά είχε χορηγηθεί ταυτόχρονα και το εμβόλιο του μηνιγγιτιδοκόκκου, και τα 3 άλλα περιστατικά εμφάνισης είναι λιγότερα από αυτά που θα περίμενε κανείς στατιστικά να εμφανιστούν έτσι και αλλιώς στην ομάδα των ατόμων που έκαναν το εμβόλιο. Σε ότι αφορά στις περιπτώσεις απώλειας συνείδησης και τάσεων λιποθυμίας μετά τη χορήγηση του εμβολίου, πρέπει να σημειώσουμε πως αυτό είναι κάτι που βλέπουμε συχνά όταν εμβολιάζουμε άτομα που βρίσκονται στην εφηβική ηλικία. Πάντως, στις ΗΠΑ συστήνεται πλέον η χορήγηση του εμβολίου με τη γυναίκα να είναι καθιστή ή ξαπλωμένη, καθώς και η 15/λεπτη παραμονή της γυναίκας στο χώρο του ιατρείου μετά τον εμβολιασμό, και εκφράζεται η γνώμη πως ίσως δε θα έπρεπε να φεύγει μόνη της από το ιατρείο. Επειδή δεν έχει ελεγχθεί η συγχορήγησή του με άλλα εμβόλια – πλην αυτού της ηπατίτιδας Β – συστήνεται από ορισμένους ειδικούς να αποφεύγεται η ταυτόχρονή χορήγησή του με άλλα εμβόλια.
Δεν έχουν περιγραφεί περιπτώσεις σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης-αναφυλαξίας ή θανάτου από το εμβόλιο. Πάρα ταύτα, το εμβόλιο συνεχίζει να παρακολουθείται για την εμφάνιση σοβαρών ανεπιθύμητων αντιδράσεων.
Το εμβόλιο δε συνιστάται να γίνεται σε εγκύους. Ωστόσο, από τις περίπου 1.100 εγκυμοσύνες που υπήρξαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος κλινικής ανάπτυξης του εμβολίου, δεν παρατηρήθηκαν αυξημένες επικίνδυνες επιπτώσεις στο κύημα.

Ποιο είναι το σχήμα εμβολιασμού;
Το εμβόλιο γίνεται σε 3 δόσεις με ενδομυϊκή ένεση στην περιοχή του δελτοειδή μυ.
Για το τετραδύναμο:
1η δόση: σήμερα
2η δόση: 2 μήνες μετά την 1η δόση
3η δόση: 6 μήνες μετά την 1η δόση
Για το διδύναμο:
1η δόση: σήμερα
2η δόση: 1 μήνα μετά την 1η δόση
3η δόση: 6 μήνες μετά την 1η δόση

Μετά τον εμβολιασμό θα πρέπει να συνεχίσω να κάνω εξέταση κατά Παπανικολάου ;
Σαφέστατα, ναι. Το εμβόλιο δεν υποκαθιστά τον τακτικό προληπτικό έλεγχο του τραχήλου της μήτρας. Είπαμε πως το εμβόλιο προστατεύει σε ποσοστό 90% από τις κονδυλωματώδεις βλάβες και σε ποσοστό 70% από τον καρκίνο του τραχήλου. Υπάρχει δηλαδή ποσοστό 30% των καρκίνων του τραχήλου που οφείλεται σε άλλα στελέχη του ιού HPV και φυσικά δεν καλύπτεται από το υπάρχον εμβόλιο. Επίσης σημειώσαμε παραπάνω πως υπάρχει πάντα η περίπτωση (ειδικά σε γυναίκες που έχουν ήδη αρχίσει τις σεξουαλικές επαφές) να έχει συμβεί ακόμη πριν τη χορήγηση του εμβολίου, προσβολή από κάποιον τύπο του ιού HPV. Για το λόγο αυτό ο προληπτικός έλεγχος θα συνεχίσει να γίνεται.