Ενθαρρύνεται η ψυχαγωγική ανάγνωση λογοτεχνικών έργων και την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της συναισθηματικής νοημοσύνης των μαθητών.
Το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού εξέδωσε εγκύκλιο με θέμα «Πλαίσιο κατευθύνσεων και προτάσεων για την ανάγνωση αυτοτελών λογοτεχνικών έργων στο δημοτικό σχολείο για το σχολικό έτος 2024-2025».
Η εγκύκλιος, βασισμένη στην υπ’ αριθμ. 17/03-04-2025 Πράξη του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.), στοχεύει στην ενίσχυση της φιλαναγνωσίας και της ψυχαγωγικής ανάγνωσης μεταξύ των μαθητών του δημοτικού.
Κύρια σημεία της εγκυκλίου:
- Ανάγνωση για απόλαυση: Η εγκύκλιος υπογραμμίζει τη σημασία της ψυχαγωγικής ανάγνωσης (reading for pleasure) ως μέσου ανάπτυξης της φαντασίας, της δημιουργικότητας και της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών.
- Οφέλη της φιλαναγνωσίας: Η ανάγνωση λογοτεχνικών έργων συμβάλλει στην ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης, της ενσυναίσθησης και της αυτογνωσίας των μαθητών, προάγοντας την προσωπική τους ανάπτυξη και την κοινωνική τους ένταξη.
- Δημιουργία κοινότητας αναγνωστών: Η εγκύκλιος ενθαρρύνει τη δημιουργία μιας «κοινότητας αναγνωστών» μέσα στην τάξη, προωθώντας τη συνεργασία, τη συντροφικότητα και τη δημιουργικότητα μεταξύ των μαθητών.
- Προτεινόμενες δραστηριότητες: Προτείνονται δραστηριότητες όπως η δημιουργική γραφή, η εικονογράφηση, η δραματοποίηση και η σύνδεση της λογοτεχνίας με άλλες μορφές τέχνης, για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας.
- Στόχος: Η καλλιέργεια της αγάπης για το βιβλίο και η αναγνώριση της σημασίας του στην προσωπική και εκπαιδευτική ανάπτυξη των μαθητών
Αναλυτικά τι ορίζει η εγκύκλιος
Διαβάζοντας με σκοπό την απόλαυση
Η ανάγνωση είναι μια βασική γλωσσική δεξιότητα που νοηματοδοτεί κάθε πτυχή της ζωής μας, σχολική, προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική. Τα τελευταία χρόνια αντικείμενο μελέτης και έρευνας αποτελεί η ψυχαγωγική ανάγνωση λογοτεχνίας με σκοπό την απόλαυση (reading for pleasure) εντός και εκτός σχολείου. Τα ευρήματα των ερευνών δείχνουν ότι η ψυχαγωγική ανάγνωση έχει πολλαπλά οφέλη:
αναπτύσσει τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων
- αναδεικνύει ταυτότητες και ωθεί τους μαθητές και τις μαθήτριες να ανακαλύπτουν νοήματα, να διαμορφώνουν στάσεις και να αναπτύσσουν δεξιότητες κριτικής σκέψης,
- βοηθάει στη διαχείριση των συναισθημάτων, αναπτύσσει τη συναισθηματική νοημοσύνη, ενδυναμώνει την ενσυναίσθηση αλλά και την αυτογνωσία και συμβάλλει στη διαμόρφωση υγιών κοινωνικών σχέσεων,
- προκαλεί την περιέργεια και την ανάγκη για διερεύνηση, προσφέροντας όχι μόνο γνώσεις και πληροφορίες αλλά και πολιτισμικές εμπειρίες άγνωστες και οικείες.
Με βάση όλα τα προηγούμενα οφέλη, η ψυχαγωγική ανάγνωση θέτει τα θεμέλια για τη διά βίου μάθηση, τη μελλοντική επιτυχία και την προσωπική ευζωία.
Καλλιεργώντας τη φιλαναγνωσία στην εκπαίδευση
Εδώ και αρκετά χρόνια στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό σχολείο πραγματοποιούνται αρκετές δράσεις φιλαναγνωσίας. Οι δράσεις αυτές στοχεύουν στο να εξοικειώσουν συνολικά τους μαθητές/τις μαθήτριες με το βιβλίο και την ανάγνωση, να εδραιώσουν σταδιακά μια φιλική σχέση με τη λογοτεχνία και να δημιουργήσουν κλίμα ομαδικότητας, συντροφικότητας και δημιουργικότητας μέσα στην τάξη, η οποία σταματά να αποτελεί ένα άθροισμα μεμονωμένων ατόμων και μετατρέπεται σε μια «κοινότητα αναγνωστών/τριών».
Μέσω της φιλαναγνωσίας, αναμένονται τα εξής μαθησιακά αποτελέσματα, οι μαθητές/τριες κυρίως να:
-
- καλλιεργήσουν την αναγνωστική και αισθητική απόλαυση,
- ασκήσουν τη δεξιότητα της προσεκτικής ακρόασης,
- αναπτύξουν στρατηγικές οργάνωσης, ανάγνωσης και μελέτης του κειμένου,
- αναπτύξουν τη δεξιότητα κατανόησης κειμένων,
- αναπτύξουν την κριτική και δημιουργική τους σκέψη,
- δραστηριοποιήσουν τη φαντασία τους και την εφευρετικότητά τους,
- εμπλουτίσουν την αισθητική τους καλλιέργεια,
- δοκιμάσουν τα συναισθήματά τους αναπτύσσοντας έτσι τη συναισθηματική τους νοημοσύνη,
- καλλιεργήσουν αφηγηματικές δεξιότητες και δεξιότητες αναδιήγησης ιστοριών, συναισθημάτων ή καταστάσεων,
- εμπλακούν σε δημιουργικές και βιωματικές δραστηριότητες,
- συνδυάσουν τη λογοτεχνία με τις άλλες μορφές τέχνης, π.χ. μέσω της εικονογράφησης και της δραματοποίησης,
- έρθουν σε επαφή με ποικιλία δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής,
- αγαπήσουν τα βιβλία και να αναγνωρίσουν την τεράστια προσφορά τους στην ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Φιλαναγνωσία, ψυχαγωγική ανάγνωση και αυτοτελή λογοτεχνικά έργα
Η αγάπη για την ανάγνωση καλλιεργείται αποτελεσματικότερα, όταν η αναγνωστική εμπειρία δεν είναι αποσπασματική αλλά περιλαμβάνει ολόκληρα λογοτεχνικά έργα, Η ανάγνωση ολόκληρου του λογοτεχνικού έργου, σε αντίθεση με την ανάγνωση αποσπασμάτων, προσφέρει παιδαγωγικά και λογοτεχνικά πλεονεκτήματα, καθώς παρέχει μια ολοκληρωμένη εμπειρία και προάγει τη βαθύτερη κατανόηση του κειμένου. Αναλυτικά:
-
- Η ανάγνωση του έργου στο σύνολό του δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές και στις μαθήτριες να κατανοήσουν πλήρως την πλοκή, τους χαρακτήρες και τα θέματα. Οι χαρακτήρες, η πλοκή, ο χώρος, ο χρόνος και η λογοτεχνικότητα εξάπτουν τη φαντασία και προκαλούν το ενδιαφέρον των αναγνωστών/τριών, εξοικειώνοντάς τους/τες με το λογοτεχνικό βιβλίο αλλά και με τις κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες τις οποίες μοιράζονται με τον αναγνώστη και την αναγνώστρια. Οι μαθητές/τριες παρακολουθούν την εξέλιξη των γεγονότων και τη συνοχή των ιδεών που αναπτύσσει ο/η συγγραφέας.
Καθώς παρακολουθούν την εξέλιξη της ιστορίας, σταδιακά μετακινούνται από το παρόν στη σχέση με την επόμενη σκηνή, το επόμενο επεισόδιο μέχρι την έκβαση της υπόθεσης και το τέλος του έργου. Έτσι, «συνομιλούν» με το έργο και για το έργο, μετέχουν στις γλωσσικές πράξεις και ασκούνται στην προφορική, γραπτή ή άλλης μορφής έκφραση.
-
- Τα ολόκληρα έργα παρέχουν ευκαιρίες για ολιστική ανάλυση των πολλαπλών θεμάτων και μηνυμάτων που δεν αποκαλύπτονται στα αποσπάσματα. Λόγω της ύπαρξης πολλαπλών επιπέδων νοήματος η εστίαση σε μια δραστηριότητα, όπου απαιτείται η προσωπική ανταπόκριση των μαθητών/τριών, κινητοποιεί και επιταχύνει τη γλωσσική κατάκτηση/ανάπτυξη και διευρύνει τη γλωσσική συνειδητοποίηση, αφού τα λογοτεχνικά κείμενα ενισχύουν τις ερμηνευτικές ικανότητες των μαθητών/τριών.
- Η ανάγνωση ολόκληρου έργου απαιτεί συγκέντρωση και υπομονή, δεξιότητες απαραίτητες για την οργάνωση της μελέτης και της πνευματικής καλλιέργειας. Παράλληλα, ενισχύεται η ψυχογλωσσολογική πλευρά της διδασκαλίας της γλώσσας, αφού δίνεται έμφαση στη μορφή και στις διαδικασίες επεξεργασίας του λόγου και παράλληλα ενδυναμώνεται ουσιαστικά η αναγνωστική ικανότητα.
- Το ολόκληρο έργο δημιουργεί συναισθηματική εμπλοκή, κάτι που είναι δυσκολότερο να επιτευχθεί με αποσπάσματα, και δημιουργεί το πλαίσιο για την ενδυνάμωση της αισθητικής απόλαυσής του. Όταν οι μαθητές/τριες απολαμβάνουν αισθητικά ένα έργο, αναπτύσσεται η περιέργεια και η φαντασία τους.
- Η ανάλυση ολόκληρου έργου επιτρέπει πιο σύνθετες κριτικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις, αναστοχαστικού προσανατολισμού.
- Καθώς το αυτοτελές έργο διατηρεί την ακεραιότητά του, προάγεται η εκτίμηση για τη λογοτεχνική δημιουργία και ενδυναμώνεται η θετική στάση στη φιλαναγνωσία.
- Ένα λογοτεχνικό έργο συχνά διασυνδέεται και με άλλα γνωστικά αντικείμενα όπως η ιστορία, οι τέχνες, η γεωγραφία κ.ά., γεγονός που ευνοεί την επίτευξη ευρύτερων μαθησιακών στόχων και μια ολιστική προσέγγιση της μάθησης (διαθεματικότητα, διεπιστημονικότητα).
Με βάση τα προηγούμενα οφέλη που προκύπτουν από την επεξεργασία ολόκληρων λογοτεχνικών έργων, τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα διευρύνονται και εμπλουτίζονται.
Οι μαθητές/τριες αναμένεται κυρίως να:
-
- διαβάζουν συλλογικά και ατομικά και να συζητούν για τα νοήματα των κειμένων και τα συναισθήματα που τους προκαλούν, ώστε να απολαμβάνουν την αναγνωστική εμπειρία και να συνειδητοποιούν τη συναισθηματική και αισθητική αξία των κειμένων,
- αναπτύσσουν δεξιότητες αναπλαισίωσης τμημάτων του λογοτεχνικού κειμένου,
- διαβάζουν εκφραστικά, να ακροώνται, να αναλύουν προφορικά ή γραπτά, τα νοήματα που αναδύονται στα λογοτεχνικά κείμενα, να εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, να αναπτύσσουν κριτική σκέψη συγκρίνοντας τα κείμενα και εμβαθύνοντας σε αυτά και να ανακαλύπτουν τη διακειμενική σύνδεση των λογοτεχνικών βιβλίων με άλλα βιβλία και με άλλες μορφές τέχνης,
- κατανοήσουν και να αποδεχτούν τη σχετικότητα και την πολλαπλότητα των ερμηνευτικών προσεγγίσεων καθώς και να αντιμετωπίζουν κριτικά τις δικές τους ερμηνευτικές προτάσεις,
- είναι σε θέση να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν τις αξίες και τις ιδέες που ενυπάρχουν στα λογοτεχνικά κείμενα,
- κατανοήσουν ότι οι πολιτισμικές αξίες σχετίζονται με τον χώρο, τον χρόνο και την κοινωνική ομάδα που τις παράγει, είναι επομένως προσδιορισμένες ιστορικά και κοινωνικά, γεγονός που δικαιολογεί τη σχετικότητα αλλά και την ποικιλία τους.
Η αδιάλειπτη παρουσία της Λογοτεχνίας στον χώρο και τον χρόνο πιστοποιεί την αδιαμφισβήτητη αξία της και συνδέεται άρρηκτα με την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Με την ανάγνωση αυτοτελών λογοτεχνικών έργων, επιτυγχάνεται η πνευματική ανάπτυξη, η αισθητική, γλωσσική, συναισθηματική και ηθική καλλιέργεια των μαθητών/τριών και προωθείται η ψυχαγωγική, κοινωνική και πολιτισμική διάσταση της αναγνωστικής εμπειρίας.
Είναι, ωστόσο, σημαντικό η ψυχαγωγική ανάγνωση να μη μετατραπεί σε ένα ακόμη καθήκον που επιβάλλεται μόνο εντός της σχολικής ζωής. Επισημαίνεται με έμφαση πως έχει μεγάλη σημασία το σχολείο να καλλιεργεί στους μαθητές και τις μαθήτριες την επιθυμία και την ικανότητα να διαβάζουν εκτενή ή αυτοτελή λογοτεχνικά κείμενα και στο σχολείο και στο σπίτι, έτσι ώστε να γίνουν επαρκείς και δημιουργικοί/ές αναγνώστες/τριες. Η ανάγνωση της λογοτεχνίας είναι κατά βάση μια δραστηριότητα η οποία γίνεται σε προσωπικό χρόνο, επειδή αποτελεί ανάγκη του αναγνώστη/της αναγνώστριας. Επομένως, σκοπός του εγχειρήματος είναι οι μαθητές και οι μαθήτριες να αποκτήσουν τη συνήθεια να διαβάζουν λογοτεχνία στον προσωπικό τους χρόνο. Σημαντικό κίνητρο προσφέρει προς την κατεύθυνση αυτή η δωρεάν διανομή αυτοτελών λογοτεχνικών έργων, η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σχολείο ή στην τάξη, στην οποία μπορεί να καταφεύγει το μαθητικό κοινό σε ολοήμερη βάση, και φυσικά η εξασφάλιση χρόνου στο ωρολόγιο πρόγραμμα για την ψυχαγωγική ανάγνωση.
Ανάγνωση αυτοτελών λογοτεχνικών βιβλίων στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
Η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση αποτελεί την καταλληλότερη εκπαιδευτική βαθμίδα για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Είναι η βαθμίδα στην οποία τα παιδιά αποκτούν αναγνωστική ικανότητα και ενισχύουν τις αφηγηματικές τους δεξιότητες, οι οποίες αποτελούν τη βάση για τους (πολυ)γραμματισμούς, ενώ την ίδια στιγμή σχετίζονται με τη μελλοντική σχολική επιτυχία.
Στο δημοτικό σχολείο η λογοτεχνία εμπεριέχεται κυρίως στο γλωσσικό μάθημα, ωστόσο θέματά της καλύπτουν και τις γνωστικές περιοχές άλλων σχολικών μαθημάτων όπως της Ιστορίας, της Γεωγραφίας, της Μελέτης Περιβάλλοντος, ακόμη και των Μαθηματικών ή των Φυσικών. Ουσιαστικά, διαπερνά όλο το αναλυτικό πρόγραμμα και γίνεται μέρος της σχολικής ζωής στο σύνολό της, αφού το κείμενο οποιουδήποτε σχολικού βιβλίου μπορεί να συνοδεύεται από λογοτεχνικό κείμενο ανάλογου θέματος (διεπιστημονική, διαθεματική και οριζόντια στόχευση). Για τον λόγο αυτό, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως σύνδεσμος ανάμεσα στα γνωστικά αντικείμενα και τις διάφορες κοινωνικές και συναισθηματικές εμπειρίες που έχουν τα παιδιά στον χώρο του σχολείου, αλλά και έξω από αυτόν. Επίσης, συνδέεται άμεσα με την Αισθητική Αγωγή, όπως η Μουσική, ο Χορός, η Θεατρική Αγωγή και τα Εικαστικά, διευκολύνοντας την επαφή των παιδιών με αυτές τις μορφές τέχνης. Παράλληλα, κρίνεται σκόπιμη η σύνδεση της λογοτεχνίας με το παιχνίδι, την ψυχαγωγία, την ανάπτυξη και διαχείριση συναισθημάτων και τον προβληματισμό- διάλογο για ποικίλα θέματα. Το βασικό κριτήριο εμπλοκής των μαθητών/τριών θα πρέπει να είναι τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα, τα οποία αποτελούν την αφετηρία για αυξημένη κινητροδότηση με βιωματικό τρόπο.
Συνεπώς προτείνεται η εμπλοκή των μαθητών/τριών στην ανάγνωση εκτενών κειμένων με αυτοτελές περιεχόμενο ή ολόκληρων βιβλίων κυρίως στο πλαίσιο του γλωσσικού μαθήματος, με καθοδηγητή και εμψυχωτή τον/την εκπαιδευτικό.
