Γράφει η Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου, PsyD, MSc, Counselling Psychologist – Psychotherapist / Infertility Counsellor, Head of Counselling services at SYNEIDOS ([email protected])
Οι περισσότεροι γονείς είναι πεπεισμένοι ότι γνωρίζουν τα παιδιά τους καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο. Η καθημερινή συμβίωση, η συναισθηματική εγγύτητα και η αίσθηση «γονεϊκής διορατικότητας» καλλιεργούν την πεποίθηση ότι η εικόνα τους είναι αντικειμενική. Ωστόσο, σωρεία ερευνών δείχνει ότι οι γονείς συχνά παρερμηνεύουν σημαντικές πτυχές της ζωής των παιδιών τους: από τον χαρακτήρα και τις ικανότητες μέχρι το βάρος, την κοινωνική συμπεριφορά ή ακόμη και τις ενήλικες επιλογές τους.
Αυτό δεν οφείλεται μόνο στην αγάπη ή στη συναισθηματική εμπλοκή. Πρόκειται για ένα σύνολο ψυχολογικών, βιολογικών και κοινωνικών μηχανισμών που έχουν βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη εξέλιξη. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών είναι κρίσιμη, καθώς επιτρέπει στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας να ερμηνεύουν τη γονεϊκή στάση με μεγαλύτερη ακρίβεια και στους ίδιους τους γονείς να επαναξιολογούν τη σχέση τους με το παιδί.
Οι παρανοήσεις αυτές λοιπόν, όσο παράλογες κι αν μοιάζουν, έχουν και προσαρμοστικό χαρακτήρα: βοηθούν τους γονείς να παραμείνουν δεμένοι με τα παιδιά, να τα στηρίζουν και να τα «προβάλλουν» ως προέκταση του εαυτού τους.
Καταρχάς, οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως εγωκεντρικοί: αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο κυρίως μέσα από το δικό μας βίωμα. Αυτό οδηγεί τους γονείς να προβάλλουν προσωπικά χαρακτηριστικά ή προσδοκίες στα παιδιά τους.
Παράλληλα, οι περισσότεροι τρέφουμε θετικές αυταπάτες για τον εαυτό μας – μας θεωρούμε μοναδικούς, ξεχωριστούς και πιο ικανούς από τον μέσο όρο. Αυτή η «αυταπάτη» μεταφέρεται εύκολα και στα παιδιά μας, ενισχύοντας την αίσθηση ότι διαθέτουν μοναδικά χαρίσματα που αντικατοπτρίζουν θετικά και τη δική μας γονεϊκή ικανότητα.
Η βιολογία ενισχύει αυτή την τάση. Από εξελικτική σκοπιά, τα παιδιά αποτελούν τη «γενετική επένδυση» των γονιών. Η ανάγκη προστασίας τους είναι ενστικτώδης, και γι’ αυτό οι γονείς τείνουν να τα βλέπουν μέσα από έναν ευνοϊκό φακό, μέσα από φίλτρα υπερπροστασίας και ιδεαλισμού, κάτι που αυξάνει την αισιοδοξία, την αφοσίωση, το δέσιμο και την προσφορά φροντίδας. Στις σύγχρονες κοινωνίες, όπου οι οικογένειες έχουν λιγότερα παιδιά και περιορισμένη υποστήριξη από το «χωριό» (εκτεταμένο συγγενικό και κοινοτικό δίκτυο), η επένδυση σε κάθε παιδί γίνεται εντονότερη. Αυτό, με τη σειρά του, ενισχύει τις παρανοήσεις.
Οι πιο συνηθισμένες γονεϊκές παρανοήσεις:
«Το παιδί μου είναι ίδιο με εμένα»
Πολλοί γονείς θεωρούν ότι τα παιδιά τους θα μοιάσουν είτε στα γονίδια είτε στην ανατροφή τους. Ωστόσο, η προσωπικότητα είναι μόνο κατά το ήμισυ κληρονομική και το υπόλοιπο μισό διαμορφώνεται από το περιβάλλον – όχι αποκλειστικά από τους γονείς, αλλά και από τους φίλους, το σχολείο, τις εμπειρίες. Οι ομοιότητες που παρατηρούν οι γονείς είναι συχνά υπερτονισμένες, ενώ οι διαφορές περνούν απαρατήρητες.
«Το παιδί μου είναι χαρισματικό»
Σε μια εποχή με λιγότερα παιδιά, η γονεϊκή επένδυση είναι εντονότερη και συνοδεύεται από την ανάγκη να δούμε τα παιδιά «πάνω από τον μέσο όρο». Καθε γονιός πιστεύει ότι το δικό του παιδί είναι ξεχωριστό. Στην πραγματικότητα, συχνά πρόκειται για αναπλαισίωση των κριτηρίων – έτσι ώστε να επιτρέπεται σε κάθε γονέα να επαναπροσδιορίζει τι σημαίνει «ταλέντο» ή «ευφυΐα» έτσι ώστε το παιδί του να πληρει τα κριτήρια.
«Είναι πάντα το μωρό μου»
Οι μικρότεροι της οικογένειας αντιμετωπίζονται διαχρονικά ως «αιώνια βρέφη». Έρευνες δείχνουν ότι οι γονείς αντιλαμβάνονται το ύψος και το μέγεθος του μικρότερου παιδιού μικρότερο απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα, ακόμα και όταν αυτό έχει μεγαλώσει, κάτι που επηρεάζει τις προσδοκίες και τη συμπεριφορά τους.
«Ο πρωτότοκος είναι τεμπέλης»
Παρά το γεγονός ότι στατιστικά τα μεγαλύτερα αδερφια αποδίδουν καλύτερα ακαδημαϊκά, συχνά κατηγορούνται για «τεμπελιά». Αυτό σχετίζεται με τις μεγαλυτερες προσδοκίες που έχουν οι γονείς από το πρώτο παιδί, με το οποίο είναι και πιο αυστηροί προκειμένου να δώσουν το παράδειγμα στους νεότερους.
«Το βάρος του παιδιού μου είναι φυσιολογικό»
Πάνω από τους μισούς γονείς υπέρβαρων παιδιών δεν αναγνωρίζουν το πρόβλημα. Συχνά, τα ΜΜΕ δημιουργούν παραπλανητικές εικόνες για το τι σημαίνει «υγιές βάρος», ενώ η άρνηση λειτουργεί και ως μηχανισμός αυτοπροστασίας: η αναγνώριση του προβλήματος θα σήμαινε ευθύνη για αλλαγή στον τρόπο ζωής της οικογένειας.
«Το παιδί μου δεν θα μπορούσε να είναι θύτης ή θύμα bullying»
Οι γονείς συχνά αγνοούν σημάδια εκφοβισμού. Η σιωπή των παιδιών, η ντροπή και η γονεϊκή άρνηση δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου ο εκφοβισμός μένει αόρατος. Η πραγματικότητα όμως δείχνει ότι ακόμα και κοινωνικά επιτυχημένα παιδιά μπορεί να γίνουν θύτες, ενώ κάποια παιδιά είναι ταυτόχρονα θύματα και θύτες.
«Η νύφη μου θέλει τη συμβουλή μου»
Ακόμη και όταν τα παιδιά ενηλικιωθούν, οι παρανοήσεις συνεχίζονται. Οι γονείς –ιδίως οι μητέρες– συχνά πιστεύουν ότι οι νύφες χρειάζονται και επιθυμούν τις συμβουλές τους. Ωστόσο, αυτό μπορεί να εκληφθεί ως παρεμβατικότητα και να δημιουργήσει εντάσεις στον γάμο. Έρευνες δείχνουν ότι οι στενές σχέσεις με τους πεθερούς έχουν διαφορετικό αντίκτυπο στους άντρες και στις γυναίκες, με τις δεύτερες να βιώνουν συχνά την κριτική ως απειλή στην προσωπική τους ταυτότητα.
Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι οι γονεϊκές παρανοήσεις δεν είναι απλές «αδυναμίες». Αποτελούν αποτέλεσμα πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στη βιολογία, την ψυχολογία και την κουλτούρα. Παρόλο που συχνά οδηγούν σε παρεξηγήσεις ή σε υπερπροστασία, έχουν και λειτουργικό χαρακτήρα. Ενισχύουν τον δεσμό, καλλιεργούν ελπίδα και κινητοποιούν τους γονείς να επενδύσουν στο μέλλον των παιδιών τους.
Για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, η κατανόηση αυτών των μηχανισμών είναι καθοριστική. Η αναγνώριση ότι ο γονέας βλέπει το παιδί μέσα από φίλτρα –και όχι αντικειμενικά– βοηθά στη δουλειά μας με την οικογένεια, στη διαχείριση συγκρούσεων και στην ενίσχυση της αυτονομίας του παιδιού.
Ωστόσο, το πιο σημαντικό βήμα για κάθε γονιό είναι να συνειδητοποιήσει ότι το παιδί του δεν είναι η προέκταση του εαυτού του αλλά ένας ξεχωριστός άνθρωπος. Μια ξεχωριστή προσωπικότητα – διαφορετική από εκείνον, με δικά του όνειρα, όρια και ανάγκες. Το να το αφήσει να αναπτυχθεί όπως πραγματικά είναι, αποτελεί ίσως το πιο πολύτιμο δώρο που μπορεί να του χαρίσει.
