Μετακόμιση και παιδί: Ψυχολογικές επιπτώσεις και πώς να το στηρίξετε συναισθηματικά

Συμβουλεύει η ψυχολόγος Μαρίνα Μόσχα.

Σκέφτεστε να μετακομίσετε λοιπόν και προβληματίζεστε για το πώς θα νιώσει το παιδί σας; Καλά κάνετε καθώς η αλλαγή σπιτιού και σχολείου μετά από μία μετακόμιση μπορεί να μην είναι μία τόσο εύκολη υπόθεση για τα μικρά σας. Το πως θα χειριστείτε μια τέτοια κατάσταση συμβουλεύει η ψυχολόγος Μαρίνα Μόσχα.

Αρκετές είναι οι οικογένειες που αποφασίζουν να μετακομίσουν είτε για κάτι καλύτερο, όπως μία νέα επαγγελματική ευκαιρία, ένα καλύτερο σπίτι, μία νέα αρχή κάπου αλλού είτε για οικονομικούς λόγους. Ως γονείς, ζυγίζετε τα δεδομένα, συζητάτε μεταξύ σας, κάνετε σχέδια και παίρνετε την απόφαση «Θα μετακομίσουμε» επιλέγοντας το που θα πάτε και πότε. Μόνο που εσείς το κάνετε συνειδητά μετρώντας τα υπέρ και τα κατά και συναποφασίζετε. Τα μικρά σας – που και αυτά θα μετακομίσουν μαζί σας, αλλάζοντας σπίτι αλλά και σχολείο, απλά ακολουθούν, καθώς η γνώμη τους δεν μετράει. Και όμως τα παιδιά σας είναι εκείνα που θα βιώσουν στο έπακρο αυτή την αλλαγή. Και τα παιδιά, ξέρουμε πολύ καλά ότι αγαπούν τη ρουτίνα καθώς τους δίνει αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς, σταθερότητας. Για εμάς, μια μετακόμιση είναι αλλαγή τοποθεσίας. Για εκείνα, είναι αλλαγή κόσμου. Μετακόμιση λοιπόν σε ένα καινούργιο μέρος, όπου θα αναγκαστούν να χάσουν ότι γνώριζαν έως σήμερα ως σταθερά, αποτελεί κοσμογονική αλλαγή για αυτά: χάνουν το γνώριμο περιβάλλον, τους φίλους και την αίσθηση του ανήκειν στην παρέα των συνομηλίκων, τη ρουτίνα τους, το δωμάτιό τους. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι δεν πρόκειται για μία απόφαση που πρέπει να παρθεί επιπόλαια. Ως γονείς χρειάζεται να φροντίσετε να τα προετοιμάσετε αλλά και να τα στηρίξετε σ εαυτή την δύσκολη φάση ζωής τους χωρίς να την υποτιμάτε, καθώς μπορεί να έχει σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες στα μικρά σας αν δεν ασχοληθείτε μαζί τους. Δεν πρόκειται μόνο για πρακτική μετακόμιση αλλά για μια υπαρξιακή εμπειρία αλλαγής.

Οι ψυχολογικές συνέπειες μιας μετακόμισης και αλλαγής σχολείου

Πώς βιώνει ένα παιδί την αλλαγή περιβάλλοντος;

• Άγχος, αβεβαιότητα και φόβος για το άγνωστο: Θυμάστε πώς νιώθατε παιδί όταν αλλάζατε περιβάλλον; Εκείνο το σφίξιμο στο στομάχι, το άγχος, την αβεβαιότητα,  τον φόβο για το άγνωστο; Έτσι νιώθει και το παιδί σας. Η μετάβαση σε ένα νέο σχολείο και μια καινούργια γειτονιά είναι φορτισμένη με συναισθηματική ένταση. Το μικρό σας καλείται να αποχωριστεί το γνώριμο, το οικείο που του δίνει ασφάλεια και να ενταχθεί σε ένα άγνωστο πλαίσιο. Μέσα στο μυαλουδάκι του διάφορες αγωνίες και ερωτήσεις διαδέχονται η μία την άλλη: «Θα με δεχτούν τα άλλα παιδιά; Θα κάνω φίλους ή θα έχουν ήδη σχηματιστεί οι παρέες; Θα ταιριάξω; Θα έχει καλά παιδιά; Θα με συμπαθήσουν; Με ποιον θα καθίσω στο θρανίο; Θα έχει καλούς δασκάλους; Θα είμαι καλός μαθητής; Και αν δεν τα καταφέρω; Αν είμαι μόνος μου;» Όσο μικρότερο το παιδί, τόσο πιο έντονη η δυσκολία του να φανταστεί τι έρχεται και να διαχειριστεί το απρόβλεπτο.
• Απώλεια και πένθος: Είναι πολύ πιθανό το μικρό σας να βιώσει το πένθος της απώλειας του γνώριμου και του οικείου, καθώς δεν αποχωρίζεται απλώς το σπίτι ή την τάξη του, αλλά τους φίλους του, τους δασκάλους του, ακόμα και το σχολικό κτήριο που ξέρει την κάθε του γωνιά, το σπίτι του το δωμάτιό του, το πάρκο της γειτονιάς, την παιδική χαρά… Γενικότερα χάνει τις σχέσεις που είχε καλλιεργήσει και που του έδιναν σταθερότητα και συναισθηματική αναγνώριση αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο. Χάνει το «δικό του» περιβάλλον. Αυτή η απώλεια βιώνεται συχνά ως πένθος, έστω και αν το παιδί δεν την εκφράζει λεκτικά. Ίσως τη δούμε σε αλλαγές στη διάθεση, στον ύπνο, στη διατροφή, στη σχολική του επίδοση ή σε ανεξήγητους πονοκεφάλους και στομαχόπονους.
• Επίδραση στην ταυτότητα: Τα παιδιά έχουν έντονη την αίσθηση του ανήκειν, θέλουν να ανήκουν στην ομάδα των συνομηλίκων, όπου χτίζουν την εικόνα τους μέσα από το καθρέφτισμα στην κοινωνική ομάδα. Όταν χάνεται αυτό το καθρέφτισμα, χρειάζεται να προσδιορίσει και πάλι τον εαυτό του γύρω από το «Ποιος είμαι, ποια είναι η αξία μου, πώς με βλέπουν, πώς θα προσαρμοστώ σε αυτό το καινούργιο μέρος, που ανήκω τώρα;» Η αλλαγή σχολείου και φίλων δεν είναι απλώς εξωτερική – είναι βαθιά υπαρξιακή.

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου;

1. Ακούστε το: Ρωτήστε το πώς νιώθει με αυτή την αλλαγή, τι σκέφτεται, τι μπορεί να το αγχώνει, τι το ανησυχεί. Δώστε του χώρο να εκφράσει τα συναισθήματά του, για να τα αναγνωρίσει και να μπορέσει να τα επεξεργαστεί με τη κατάλληλη διαχείριση. Μην υποτιμήσετε αυτό που νιώθει και μην προσπαθήσετε να το μειώσετε λέγοντας ότι δεν είναι τίποτα και θα του περάσει σε λίγο καιρό — γιατί για εκείνο είναι τα πάντα. Γενικότερα μην προσπαθήσετε να του πείτε πώς πρέπει να νιώθει. Αντιθέτως, επιτρέψτε του να στενοχωρηθεί, να θυμώσει, να νοσταλγήσει, να κλάψει εάν το θέλει. Δείξτε σεβασμό σε αυτό που αισθάνεται και ενισχύστε το να το εξωτερικεύσει με φράσεις όπως: «Καταλαβαίνω ότι σου λείπουν οι φίλοι σου, το σχολείο σου, είναι δύσκολο να αφήνεις ότι αγαπάς και είναι φυσιολογικό να νιώθεις έτσι. Κι εγώ αν ήμουν στη θέση σου, το ίδιο θα ένιωθα».
2. Κρατήστε επαφές: Σήμερα είναι σχετικά εύκολο να κρατήσετε επαφές ακόμα και με άτομα που βρίσκονται στην άλλη άκρη του πλανήτη. Αν λοιπόν έχετε μετακομίσει σε άλλο μέρος της ίδιας πόλης μπορείτε να διατηρήσετε τουλάχιστον τους πρώτους μήνες επαφή με τους παλιούς του φίλους αν θέλει είτε δια ζώσης, είτε με βιντεοκλήσεις αν είναι πολύ μακριά. Μπορείτε επίσης να το βοηθήσετε να οργανώσει τις αναμνήσεις του φτιάχνοντας ένα φωτογραφικό άλμπουμ ή βάζοντας σε συγκεκριμένο μέρος δώρα που του έχουν κάνει από την παλιά γειτονιά και το παλιό σχολείο. Με αυτό τον τρόπο περνάτε το μήνυμα ότι μπορεί να βρίσκεται πιο μακριά, δεν σημαίνει όμως ότι έχει χάσει όλα όσα είχε…
3. Προετοιμάστε το εκ των προτέρων: Προσπαθήστε να το προετοιμάσετε όπως και όταν πήγε για πρώτη φορά σχολείο. Πηγαίντε το πριν ακόμα μετακομίσετε στην νέα γειτονιά, δείξτε του το καινούργιο σχολείο, ζητήστε από τους δασκάλους να το ξεναγήσουν στο νέο σχολείο και να το γνωρίσουν στους νέους συμμαθητές και πιθανούς του φίλους. Πηγαίνετε επίσης στο νέο σπίτι και ας μην έχετε μετακομίσει ακόμη, δείξτε του το καινούργιο του δωμάτιο, ζητήστε του τη γνώμη πώς θα ήθελε να το διακοσμήσει. Όσο πιο ενημερωμένο και προετοιμασμένο είναι το παιδί για την αλλαγή, και όσο περισσότερο συμμετέχει στην μετάβαση αυτή, τόσο μεγαλύτερη αίσθηση ελέγχου θα έχει και τόσο λιγότερη αίσθηση αδυναμίας.  
4. Βοηθήστε το στην κοινωνική του ένταξη: Είναι πολύ σημαντικό να αποκτήσει νέες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα που θα του προσφέρουν νέες κοινωνικές ευκαιρίες. Προσπαθήστε να το ενθαρρύνετε, αλλά χωρίς να το πιέζετε να κάνει γρήγορα νέους φίλους. Άλλωστε μην ξεχνάμε πως το κάθε παιδί  – όπως και εσείς άλλωστε – έχει τον δικό του ρυθμό και ίσως χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ενταχθεί στο νέο περιβάλλον.
5. Διατηρήστε σταθερές συνήθειες: Μπορεί να μετακομίσετε, δεν σημαίνει όμως ότι δεν ισχύει η ρουτίνα στο νέο περιβάλλον. Άλλωστε τα παιδιά έχουν ανάγκη από αυτή τη ρουτίνα που τους δίνει αίσθηση ασφάλειας. Έτσι, διατηρήστε σταθερότητα στις ώρες ύπνου, φαγητού, διαβάσματος, το οικογενειακό τραπέζι, παιχνίδια, παιδική χαρά, κλπ. Μία ρουτίνα που ενισχύει την ασφάλεια και θα το βοηθήσει να δει ότι τελικά μέσα στο σπίτι, εκτός από την αλλαγή κτηρίου, τα υπόλοιπα παραμένουν σταθερά.

Πότε να ζητήσετε βοήθεια από ειδικό

Αν παρατηρήσετε ότι το μικρό σας ενώ έχει περάσει αρκετός καιρός εξακολουθεί και φαίνεται στενοχωρημένο, χωρίς διάθεση για δραστηριότητες που πιο παλιά του άρεσαν, ότι απομονώνεται, ότι είναι αγχωμένο, παρουσιάζει δυσκολίες στη διατροφή ή/και στον ύπνο, ότι έχει συχνές σωματικές ενοχλήσεις, ότι η απόδοσή του στο σχολείο είναι πεσμένη ή γενικότερα η καθημερινή του λειτουργικότητα είναι περιορισμένη, η βοήθεια ειδικού θα φανεί χρήσιμη.

Η δική σας στάση κάνει τη διαφορά

Μην ξεχνάτε πως το παιδί σας σας παρατηρεί, σας μιμείται και παίρνει από εσάς τα πρώτα του μαθήματα ζωής. Αν σας αισθανθεί σταθερούς, συναισθηματικά διαθέσιμους και δίπλα του σε αυτή τη μεγάλη αλλαγή, θα μπορέσει να κατανοήσει βαθύτερα ότι τέτοιου είδους μεταβάσεις συμβαίνουν στη ζωή όλων μας. Και παρόλο που στην αρχή μπορεί να μοιάζουν δύσκολες ή τρομακτικές, σιγά-σιγά γίνονται γνώριμες. Αυτό που παραμένει σταθερό είναι οι άνθρωποι που το αγαπούν και το στηρίζουν — κι αυτό είναι το πιο βαθύ μήνυμα ασφάλειας.

Οι αλλαγές είναι αναπόφευκτες. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι αν νιώθουμε ότι δεν είμαστε μόνοι μέσα σε αυτές. Όταν ένα παιδί νιώθει πως δεν χρειάζεται να τις περάσει μόνο του, αλλά έχει τον γονιό παρόντα να το ακούει, να το αγκαλιάζει, να αντέχει να το δει να δυσκολεύεται χωρίς να βιάζεται να το «διορθώσει», τότε ακόμη και η πιο δύσκολη αλλαγή γίνεται έδαφος για ανάπτυξη.