Παράγοντες που Συμβάλλουν στην Προβληματική Χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης από Εφήβους
Σύμφωνα με πρόσφατο επιστημονικό άρθρο με τίτλο «Risk Factors for Problematic Social Media Use in Youth: A Systematic Review of Longitudinal Studies», το οποίο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Adolescent Research Review, η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης – όπως το Instagram, το TikTok και το Snapchat – αποτελεί πλέον αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής ζωής των εφήβων. Σχεδόν όλα τα παιδιά ηλικίας 12 έως 18 ετών διαθέτουν smartphone και περνούν πολλές ώρες την ημέρα συνδεδεμένα στο διαδίκτυο. Παρότι η τεχνολογία προσφέρει σημαντικά οφέλη, η επιστημονική κοινότητα εκφράζει ολοένα και περισσότερες ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης των social media στους εφήβους.
Η Δρ. Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Παθολόγος και Καθηγήτρια Θεραπευτικής, Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ (Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα»), αναφέρει ότι η μελέτη αυτή ανέλυσε 23 ερευνητικές εργασίες από διάφορες χώρες, οι οποίες εξετάζουν τους παράγοντες που οδηγούν στη λεγόμενη «προβληματική χρήση» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο όρος αυτός περιγράφει την υπερβολική, εθιστική ή καταναγκαστική χρήση, η οποία μπορεί να έχει επιζήμιες συνέπειες για την ψυχική και σωματική υγεία, τις σχολικές επιδόσεις, τις διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και τον ύπνο των εφήβων.
Οι ερευνητές εντόπισαν εννέα βασικές κατηγορίες παραγόντων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη τέτοιων συμπεριφορών.
- Κίνητρα Χρήσης: Πολλοί έφηβοι χρησιμοποιούν τα social media για να περάσει η ώρα τους ή για να αισθανθούν ότι ανήκουν σε μια ομάδα. Κάποιοι τα χρησιμοποιούν για να αποφύγουν τα προβλήματα της καθημερινότητάς τους ή για να νιώσουν καλύτερα. Όταν αυτό γίνεται συστηματικά, μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση.
- Γονεϊκοί Παράγοντες: Οι σχέσεις με τους γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο. Όταν δεν υπάρχει υποστήριξη στο σπίτι ή όταν οι γονείς δεν θέτουν όρια στη χρήση του διαδικτύου, τα παιδιά είναι πιο πιθανό να παρασυρθούν. Αντίθετα, όταν οι γονείς συζητούν με τα παιδιά με ανοιχτό και θετικό τρόπο, αυτό φαίνεται να τα προστατεύει.
- Τραυματικές Παιδικές Εμπειρίες: Παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση, παραμέληση ή έχουν μεγαλώσει σε δύσκολο περιβάλλον, έχουν περισσότερες πιθανότητες να στραφούν στα social media με υπερβολικό τρόπο, ως τρόπο φυγής από την πραγματικότητα.
- Επιρροή από Συνομηλίκους: Η ανάγκη των εφήβων να είναι αποδεκτοί από την ομάδα τους οδηγεί πολλές φορές σε υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Το φαινόμενο του αποκλεισμού από τους συνομηλίκους είναι πολύ ισχυρό, όπως και η σύγκριση με τις ζωές των άλλων μέσα από τις αναρτήσεις τους.
- Σκέψεις και Συναισθήματα: Όταν οι έφηβοι νιώθουν αρνητικά συναισθήματα, όπως λύπη ή θυμό, είναι πιθανό να στραφούν σε αυτά για να ξεφύγουν. Αυτό, όμως, αντί να βοηθάει, συχνά επιδεινώνει την κατάστασή τους, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
- Έλλειψη Αυτοελέγχου: Όσα παιδιά δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και δεν έχουν καλές δεξιότητες διαχείρισης συναισθημάτων, κινδυνεύουν περισσότερο να αναπτύξουν προβληματική χρήση.
- Προσωπικότητα: Χαρακτηριστικά όπως η τάση για αναζήτηση συγκινήσεων, η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή η ναρκισσιστική συμπεριφορά μπορούν να κάνουν έναν έφηβο πιο ευάλωτο. Για παράδειγμα, παιδιά που επιζητούν διαρκώς την επιβεβαίωση μέσω “likes” και “followers”, μπορεί να καταλήξουν σε υπερβολική χρήση.
- Ψυχική Υγεία: Η κατάθλιψη, το άγχος και άλλες ψυχολογικές δυσκολίες είναι συχνοί παράγοντες κινδύνου. Πολλά παιδιά που παρουσιάζουν αυτά τα συμπτώματα χρησιμοποιούν τα social media για να αισθανθούν καλύτερα, αλλά τελικά η χρήση αυτή τους κάνει να αισθάνονται χειρότερα.
- Η Πανδημία COVID-19: Η περίοδος της πανδημίας και η κοινωνική απομόνωση οδήγησαν πολλούς εφήβους σε αυξημένη χρήση των social media, με αποτέλεσμα να αυξηθεί και το φαινόμενο της προβληματικής χρήσης.
Η μελέτη επισημαίνει ότι το πρόβλημα είναι σύνθετο και αφορά πολλούς τομείς της ζωής των παιδιών και των εφήβων. Για να αντιμετωπιστεί, χρειάζεται συνεργασία όλων των φορέων: γονέων, σχολείων και επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Επίσης, προτείνεται να χρησιμοποιηθούν πιο αντικειμενικά εργαλεία για να μετρηθεί η έκταση του προβλήματος, όπως εφαρμογές που καταγράφουν τη χρήση κινητού, καθώς τα ερωτηματολόγια πολλές φορές δεν αποτυπώνουν την πραγματική εικόνα.
Συμπερασματικά, η προβληματική χρήση των κοινωνικών δικτύων (social media) είναι ένα σοβαρό θέμα που αφορά ολοένα και περισσότερους εφήβους. Χρειάζεται πρόληψη, ενημέρωση και κατάλληλες παρεμβάσεις ώστε τα παιδιά να μάθουν να χρησιμοποιούν την τεχνολογία με υγιή και ισορροπημένο τρόπο.
