Έχει περάσει ένας χρόνος από τότε που οι δάσκαλοι στο St Albans ζήτησαν από τους γονείς να μην δίνουν στα μικρότερα παιδιά τους smartphones. Πόσο επιτυχημένοι ήταν; Τι πιστεύουν τα παιδιά γι’ αυτό; Και έχει κάνει τους ενήλικες να σκεφτούν τον δικό τους «εθισμό»;
Στις 3.12 μ.μ., ένα ηλιόλουστο ανοιξιάτικο απόγευμα στο St Albans, ο Yasser Afghen πιάνει το iPhone στην τσέπη του τζιν του, ελπίζοντας να χρησιμοποιήσει τα τρία λεπτά πριν ο γιος του βγει από την τάξη του δημοτικού της πρώτης τάξης για να δει τα email του. Την ώρα εκείνη περνά από μπροστά του ο Matthew Tavender, ο διευθυντής του σχολείου Cunningham Hill. Ο Afghen χαμογελά απολογητικά, βάζει το τηλέφωνό του στην άκρη και περνά τον υπόλοιπο χρόνο αναμονής ακούγοντας το κελάηδισμα των πουλιών στα δέντρα πίσω από την αυλή του σχολείου.
Μία επαναστατική σκέψη που έγινε πράξη
Ένα μονώροφο κτίριο της δεκαετίας του 1960 με 14 αίθουσες διδασκαλίας που καταλήγει σε ένα γήπεδο, το δημοτικό σχολείο Cunningham Hill δεν φαντάζει ως κέντρο επανάστασης. Αλλά πριν από ένα χρόνο, ο Tavender και η διευθύντρια του σχολείου, Justine Elbourne-Cload, άρχισαν να συντονίζονται με τους διευθυντές άλλων δημοτικών σχολείων σε όλη την πόλη και στη συνέχεια έστειλαν μια κοινή επιστολή σε γονείς και κηδεμόνες σε όλο το St Albans: Ο εξαιρετικά εθιστικός χαρακτήρας των smartphones είχε μόνιμες επιπτώσεις στον εγκέφαλο των παιδιών. Οι συσκευές στέρησαν από τα παιδιά την παιδική τους ηλικία. Θα μπορούσαν οι γονείς, ζητούσε η επιστολή, να αποφεύγουν να τους δίνουν smartphones μέχρι να γίνουν 14 ετών;
Ένας από τους πατέρες που έλαβαν την επιστολή ήταν ο Matt Adams, ιδρυτής και εκδότης της εφημερίδας St Albans Times, ο οποίος έγραψε ένα άρθρο που ανέδειξε την πρωτοβουλία. Η ιστορία έγινε γνωστή σε εθνικό επίπεδο («Το St Albans θέλει να γίνει η πρώτη πόλη χωρίς smartphone για παιδιά κάτω των 14 ετών», ανέφεραν οι Times) και στη συνέχεια διεθνώς. Άνθρωποι στη Σιγκαπούρη, την Αυστραλία και τη Νότια Αφρική άκουσαν για μια φιλόδοξη προσπάθεια γονέων και δασκάλων σε μια μικρή προαστιακή πόλη, 23 μίλια από το κεντρικό Λονδίνο, να καταπολεμήσουν την απήχηση των παγκόσμιων εταιρειών τεχνολογίας.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ INFOKIDS ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Ένα χρόνο αργότερα, είναι σαφές ότι το St Albans απέχει ακόμη πολύ από το να είναι μια πόλη χωρίς smartphone για παιδιά κάτω των 14 ετών. Και όμως, κάτι μικρό και δυνητικά σημαντικό έχει αλλάξει. Τον Δεκέμβριο του 2023, όταν ο Tavender έκανε μια έρευνα στους μαθητές της 6ης τάξης του (ηλικίας 10-11 ετών), 45 από τους 60 μαθητές είχαν ήδη smartphones, το ποσοστό είχε μειωθεί. Έναν χρόνο αργότερα, οι μικροί μαθητές με smartphones ήταν μόλις 12! Παρόμοια μεγάλη πτώση σημείωσαν και οι διευθυντές άλλων σχολείων της πόλης. Στόχος τους είναι η τάση αυτή να συνεχιστεί. Μάλιστα, ελπίζουν ότι το κίνημα αντίστασης στα smartphones θα συνοδεύσει τους μαθητές του δημοτικού και στο γυμνάσιο, ώστε με τον καιρό η θέα ενός παιδιού με smartphone στο St Albans να προκαλέσει ανατριχίλα σοκ, όμοια με την εικόνα ενός παιδιού με τσιγάρο.
Η αγχωμένη γενιά
Στο βιβλίο The Anxious Generation: How the Great Rewiring of Childhood is Causing an Epidemic of Mental Illness, ο Jonathan Haidt, Αμερικανός κοινωνικός ψυχολόγος, υποστηρίζει ότι η κατάθλιψη και το άγχος των εφήβων στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 50% μεταξύ 2010 και 2019, ενώ το ποσοστό αυτοκτονιών για τα κορίτσια 10-14 ετών αυξήθηκε κατά 131%. Η «νέα παιδική ηλικία» που διαμορφώθηκε πριν από περίπου 12 χρόνια, βασισμένη στα smartphones, αρρωσταίνει τη νεολαία και εμποδίζει την πρόοδό τους στην ενήλικη ζωή, συμπεραίνει ο συγγραφέας.
Πριν την έκδοση του εν λόγω βιβλίου, ο Tavender ανησυχούσε ήδη για την ταχεία αλλαγή των προβλημάτων που αντιμετώπιζε στο σχολείο του. «Πριν από 15 χρόνια, δεν θα φανταζόμασταν ποτέ ότι θα μιλούσαμε με την αστυνομία για να διαχειριστούμε μια γυμνή φωτογραφία», λέει. Μια φωτογραφία που αρχικά τραβήχτηκε για πλάκα, διαδόθηκε γρήγορα και προκάλεσε σοβαρές συνέπειες για τις οικογένειες των μαθητών. Στην αρχή της χρονιάς, ενημερώθηκε από άλλους δασκάλους ότι αντιμετώπιζαν παρόμοια προβλήματα, όπως την παρακολούθηση ακατάλληλου περιεχομένου από παιδιά 5-6 ετών.
Ο καθηγητής παρατήρησε και άλλες αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών, όπως αυξημένες ανησυχίες για την εικόνα του σώματος και την υγεία. Υπήρχε επίσης αύξηση της σχολικής αποφυγής, κάτι που οφείλει στον συνδυασμό της πανδημίας και της συνεχούς χρήσης οθονών. «Η μείωση της συγκέντρωσης είναι εμφανής», λέει, παρατηρώντας ότι η προετοιμασία για εξετάσεις απαιτούσε συχνά να σπάσουν τα μαθήματα σε μικρότερα κομμάτια για να μπορέσουν τα παιδιά να ανταπεξέλθουν.
Στο βιβλίο του ο Haidt τονίζει την κατακερματισμένη προσοχή των νέων, που εξαιτίας των συνεχών ροών περιεχομένου από τα social media και τη συνεχιζόμενη αναζήτηση για likes, γίνονται λιγότερο ικανοί να αντιληφθούν τις συναισθηματικές ενδείξεις των άλλων. Αυτό τους καθιστά ευάλωτους στην διαδικτυακή κακοποίηση και την κοινωνική πίεση.
Πίσω στην τάξη, οι δάσκαλοι παρατηρούν ότι οι μαθητές, συνηθισμένοι στη γρήγορη ανατροφοδότηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν λιγότερη ανθεκτικότητα και υπομονή. «Οι γονείς στη Silicon Valley δεν αφήνουν τα παιδιά τους να έχουν πρόσβαση σε social media. Ξέρουν κάτι που εμείς δεν ξέρουμε», λέει ο Tavender.
Smartphone Free Childhood
Ο Tavender, το 2023, συμμετείχε σε μια συνάντηση γονέων για την καμπάνια «Smartphone Free Childhood», η οποία ζητά την απαγόρευση των social media για τα παιδιά κάτω των 16 ετών και των smartphones κάτω των 14. Λίγο αργότερα, η κοινοπραξία δημοτικών σχολείων του St Albans έστειλε επιστολή καλώντας τους γονείς να περιορίσουν τη χρήση smartphones και να «αντιστέκονται στην πίεση» των παιδιών τους. «Το μέλλον των παιδιών μας είναι σημαντικό», καταλήγει η επιστολή, καλώντας σε δράση για την προστασία των παιδιών από τις αρνητικές συνέπειες της τεχνολογίας. «Όταν είστε έτοιμοι για το παιδί σας να σταματήσει να είναι παιδί, δώστε του ένα smartphone», τους λέει, δείχνοντάς τους μια σειρά διαφανειών που παρέχει η Smartphone Free Childhood.
Με το σύνθημα ότι «τα παιδιά χρειάζονται παιδική ηλικία, όχι οθόνες», καλεί τους γονείς να συνάψουν ένα κοινό «σύμφωνο» και να στηρίξουν ο ένας τον άλλον απέναντι στην πίεση της τεχνολογίας, προτάσσοντας τη ψυχική υγεία και την ασφάλεια των παιδιών. Η εκστρατεία έχει βρει στήριξη σε σχολικές κοινότητες, όπως αυτή του St Albans, που κάλεσε τους γονείς να πάρουν θέση και να δράσουν υπεύθυνα.
Ένα κίνημα που αξίζει να παρακολουθήσουμε
Λίγες εβδομάδες αφότου οι διευθυντές των δημοτικών σχολείων στο St Albans ανακοίνωσαν τον στόχο τους να μην έχουν τα παιδιά smartphones, οι διευθυντές 18 από τα 20 σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο Southwark, στο νότιο Λονδίνο, δήλωσαν ότι συνεργάζονται για να αποτρέψουν τους γονείς από το να αγοράζουν στα παιδιά τους smartphones πριν τα 14 χρόνια τους. Η Jessica West, διευθύντρια της ακαδημίας Ark Walworth, δήλωσε ότι οι εκπαιδευτικοί αναγκάζονται να αναλάβουν δράση, ελλείψει αποτελεσματικής νομοθεσίας. «Έχουν υποβληθεί πολλά αιτήματα για ισχυρότερα μέτρα στις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, αλλά η δράση είναι θλιβερά αργή και αυτό αφήνει τα παιδιά μας σε κίνδυνο», δήλωσε η ίδια.
Τον Ιούλιο του 2024, το Eton δήλωσε ότι θα δώσει στους πρωτοετείς οικοτρόφους του (ηλικίας 13 ετών) παλιού τύπου κινητά τηλέφωνα που θα μπορούν να στέλνουν και να λαμβάνουν μόνο μηνύματα. Τον Φεβρουάριο του 2025, 103 δημοτικά σχολεία στο Barnet, στο βόρειο Λονδίνο, ανακοίνωσαν ότι τα smartphones δεν θα επιτρέπονται πλέον στους χώρους και 23 σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο δήμο δήλωσαν ότι δεσμεύονται να καταργήσουν εντελώς τα smartphones από τη σχολική ημέρα. Το μήνυμα του Smartphone Free Childhood είχε εξαπλωθεί γρήγορα πέρα από το St Albans και το Woodbridge.
Έξι μήνες μετά την ανακοίνωση της πρωτοβουλίας του Southwark, ο Mike Baxter, επικεφαλής της ακαδημίας City of London, δήλωσε ότι οι μαθητές είχαν λάβει υποχρεωτικά θήκες για τηλέφωνα. Όποιος μαθητής βρεθεί με ένα smartphone έξω από τη θήκη του και ενεργοποιημένο, θα του το κατάσχουν για μια εβδομάδα. «Κατάσχουμε περίπου 15 την εβδομάδα», λέει. Το σχολείο κάνει τυχαίες έρευνες στις τσάντες. «Πρέπει να το εφαρμόσετε αυστηρά». Την επόμενη χρονιά, το σχολείο θα απαγορεύσει την κατοχή smartphones για όλα τα παιδιά της 7ης τάξης- όποιο παιδί έρχεται στο σχολείο με ένα, θα του το αφαιρούν για ένα μήνα. Χρόνο με το χρόνο αυτή η πολιτική θα συνεχίσει να κυλάει προς τα πάνω, στην 8η και στη συνέχεια στην 9η τάξη. Κάποιοι από τους μαθητές έχουν διαμαρτυρηθεί, αλλά οι κυρώσεις είναι αυστηρές. «Εάν ένα παιδί αρνηθεί να παραδώσει το τηλέφωνό του, πηγαίνει στην αίθουσα επανένταξης. Αν έρθουν την επόμενη μέρα με διαφορετικό τηλέφωνο, τότε λέμε: επιστρέφεις στο δωμάτιο επανένταξης».
Πολύ λίγοι εκπαιδευτικοί επιχειρηματολογούν υπέρ των τηλεφώνων. Σε επιστολή του στον Guardian τον περασμένο μήνα, ένας εκπαιδευτικός χαρακτήρισε το κίνημα για την απαγόρευση των τηλεφώνων στα σχολεία ως «απογοητευτικό», υποστηρίζοντας ότι το προσωπικό θα πρέπει να βοηθήσει τους μαθητές να μάθουν πώς να χρησιμοποιούν τις ψηφιακές συσκευές για να μάθουν να «σκέφτονται κριτικά και να περιηγούνται σε διαδικτυακούς χώρους γεμάτους παραπληροφόρηση υπερφορτωμένους από την τεχνητή νοημοσύνη». Αλλά η φωνή του είναι μειοψηφική. «Όλοι αποδέχονται ότι υπάρχει μεγάλο πρόβλημα», λέει ο Baxter.
Ένα χρόνο αφότου οι επικεφαλής των δημοτικών σχολείων του St Albans ξεκίνησαν την εκστρατεία τους, πολλά έχουν συμβεί για να μετατοπιστεί το κίνημά τους σε κάτι πιο mainstream. Η τηλεοπτική σειρά Adolescence προσέλκυσε νέα πολιτική προσοχή στους κινδύνους του κρυφού διαδικτυακού εκφοβισμού. Περίπου το 99,8% των δημοτικών σχολείων και το 90% των σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν πλέον θεσπίσει απαγόρευση της χρήσης smartphone κατά τη διάρκεια του σχολικού ωραρίου. Η κυβέρνηση στο Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται στη διαδικασία εφαρμογής του νόμου για την ασφάλεια στο διαδίκτυο του 2023: μια σειρά κανόνων γύρω από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις εφαρμογές και τους ιστότοπους αναζήτησης και παιχνιδιών θα τεθεί σε ισχύ στις 25 Ιουλίου. Οι ειδικοί θεωρούν ότι αυτό θα πρέπει να αποτρέψει τους νέους από το να συναντήσουν το πιο επιβλαβές περιεχόμενο που σχετίζεται με την αυτοκτονία, τον αυτοτραυματισμό, τις διατροφικές διαταραχές και την πορνογραφία (αν και οι ομάδες εκστρατειών πιστεύουν ότι οι κανονισμοί δεν προχωρούν αρκετά). Το μοντέλο εξουσίας των γονέων του κινήματος Smartphone Free Childhood έχει προκαλέσει 32 παρακλάδια σε όλο τον κόσμο – από το Καζακστάν και τη Νιγηρία μέχρι την Κόστα Ρίκα.
Αλλά μια γρήγορη βόλτα στο St Albans υποδηλώνει ότι ίσως να μην έχει υπάρξει ακόμη μια θεμελιώδης αλλαγή. Έφηβοι με σχολική στολή που περιμένουν στην ουρά για ζεστά ροφήματα στο κέντρο της πόλης μετά το σχολείο ισορροπούν αμήχανα τα iPhone, τις σχολικές τσάντες και τα ποτήρια του καφέ. Σε εθνικό επίπεδο στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Virgin Media O2 ανέφερε διπλασιασμό των πωλήσεων «βασικών» κινητών τηλεφώνων τον περασμένο Οκτώβριο, τον οποίο απέδωσε στις ανησυχίες των γονέων για την ασφάλεια στο διαδίκτυο. Αλλά στο κατάστημα κινητής τηλεφωνίας της Three στο St Albans, οι τρεις ευγενικοί πωλητές δεν γνωρίζουν τίποτα για την εκστρατεία απελευθέρωσης των παιδιών κάτω των 14 ετών του St Albans από τα smartphones. «Συνήθως είναι κυρίως ηλικιωμένοι που ρωτούν για τα παλιού τύπου τηλέφωνα», λέει ο ένας πωλητής.
Σε μια χολιγουντιανή εκδοχή της ιστορίας του St Albans, θα υπήρχε ένα θριαμβευτικό τέλος, ίσως με τους γονείς να πατούν με έναν οδοστρωτήρα τα smartphones των παιδιών τους, ή με τους δασκάλους να διευκολύνουν μια επίσκεψη μετάνοιας από τους ιδρυτές του WhatsApp, οι οποίοι πετούν από την Καλιφόρνια για να επισκεφθούν μαθητές και γονείς στο Cunningham Hill, ζητώντας συγγνώμη σε μια παιδική χαρά υπό το κλασικό αγγλικό ψιλόβροχο. Ο Τάβεντερ, θα αποθεωνόταν για την επιτυχία του σαν τον Δαβίδ απέναντι στον Γολιάθ….
Είναι όμως το παράδειγμα του St Albans ένα εφικτό μέλλον για τα παιδιά και τη σχέση τους με τα smartphones, τα social media και το Διαδίκτυο; Ή όλα αυτά είναι μία σταγόνα στον σκοτεινό βυθό του ωκεανού του Διαδικτύου; Προφανώς χρειάζονται έρευνες και μελλοντικές εκτιμήσεις που θα μπορέσουν να απαντήσουν. Ακόμη όμως και η εγρήγορση και τα αντανακλαστικά μεμονωμένων ατόμων ή κοινοτήτων μπορεί να είναι το πρώτο βήμα για μια ευρύτερη συνειδητοποίηση της ανάγκης για λελογισμένη χρήση της τεχνολογίας τόσο από τα παιδιά όσο και από όλους εμάς.
