Τ’ Αγιαννιού του Κλήδονα: Το έθιμο με τις φωτιές

Ο λαός μας τιμά τη γέννηση του Ιωάννου του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου, μέρα που είναι πολύ κοντά στις 21 Ιουνίου, τότε που γίνονται οι θερινές τροπές του ήλιου, γι’ αυτό και ο Αϊ-Γιάννης έχει πάρει πολλά ονόματα: Αϊ-Γιάννης Κλήδονας ή Λαμπαδιάρης ή Λαμπαδιστής ή Λαμπροφόρος ή Φανιστής ή Λιοτρόπης ή Ριζικάρης ή Ριγανάς. Επίσης λέγεται και Βλαστολόγος, Μελάς (για το μέλι) και Απαρνιαστής (από τους ορνιούς για τα σύκα).

Χαρακτηριστικό του εορτασμού στις 23-24 Ιουνίου είναι οι φωτιές, πανάρχαιο έθιμο, που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων, «έθος αρχαίον», όπως τονίζει ο Φαίδων Κουκουλές.

Ήδη στο Βυζάντιο συνήθιζαν κατά την πρώτη κάθε μήνα (νουμηνία) ή μια φορά το χρόνο να ανάβουν φωτιές μπροστά στα σπίτια και τα εργαστήρια και να τις πηδάνε, για να τους φέρει το γεγονός αυτό υγεία διώχνοντας μακριά όλα τα κακά. Η συνήθεια αυτή είναι και ρωμαϊκή. Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν την πρώτη του έτους να ανάβουν φωτιές και να τις πηδούν, όχι μόνο τα παιδιά άλλα και άνδρες, καθώς και μητέρες, οι οποίες περνούσαν από πάνω τα βρέφη τους για αποτροπή κάθε κακού και για κάθαρση. Τον ζ’ αιώνα η «εν Τρούλλω Σύνοδος» απαγόρευσε αυτή τη συνήθεια. Παρ’ όλα αυτά επέζησε και διαιωνίστηκε, αφού ήδη τον ια’ αιώνα κάνει μνεία γι’ αυτές ο Μιχαήλ Ψελλός και τον ιβ’ ο Μιχαήλ Γλυκάς.

Γενικά η Εκκλησία το έθιμο με τις φωτιές το Θεωρούσε ειδωλολατρικό, διακηρύσσοντας ότι προερχόταν από τα εθνικά κράτη. Τον ιε’ αιώνα ο Ιωσήφ Βρυέννιος υποστήριζε ότι αιτία όλων των δεινών για το Βυζάντιο ήταν το γεγονός «ότι κληδόνας ποιούμεν και υπεραλλόμεθα (πηδάμε) των πυρκαγιών».
Παρ’ όλα αυτά το έθιμο με τις φωτιές του Αϊ-Γιάννη διαδόθηκε και συνεχίστηκε ως τις ημέρες μας.
Ο Δημ. Σ. Λουκάτος, σχολιάζοντας το γεγονός αυτό με τις φωτιές, λέγει ότι είναι «πυρολατρικά ενισχυτικές του ζωογόνου ηλιακού φωτός, που τώρα στις τροπές του ήλιου ταλαντεύεται ανησυχητικά, επειδή επιστρέφει στη μειωμένη πορεία του προς το χειμώνα».
Επίσης είναι και διαβατήρια η εξήγηση της φωτιάς, διότι, καθώς την πηδάμε, περνάμε όχι μόνο από τη μία ηλιακή περίοδο στην άλλη, αλλά κι από τη μία κατάσταση ζωής στην άλλη.

Τέλος είναι καθαρτήρια, αφού η ίδια εποχή απαιτεί το κάψιμο κάθε σάπιου και παλιού, που αποτελεί εστία μολύνσεων κ.ά.

Συμπλήρωμα της γιορτής ήταν ο κλήδονας, δηλ. η δοκιμασία της Τύχης. [κληδών-όνος = οιωνός, προμήνυμα, κληδονίζω = προμηνύω, προμαντεύω, κληδονίζομαι = νομίζω κάτι για τον εαυτό μου σαν σημάδι, σαν οιωνό, μαντεύομαι από κάποιο σημείο].

Πηγή: Ποντιακή Λαογραφία, Έλσα Γαλανίδου – Μπαλφούσια, εκδ. Αρχείον Πόντου.