Πρωταρχικό ρόλο, παίζει η οικογένεια και η υποστήριξή της, στο παιδί που νοσεί
Οι διατροφικές διαταραχές είναι καθαρά θέμα γονιδιώματος. Αυτό υποστηρίξουν τα νέα θεραπευτικά πρωτόκολλα και τονίζουν την βαρύνουσα σημασία που έχει η οικογένεια. Η δρ. Μαρία Τσιάκα μιλάει για τη μέθοδο TBT-S, που εφαρμόζει η ίδια στους μικρούς ασθενείς της, στο infokids.
Το TBT-S είναι ένα πολύτιμο εργαλείο στη φαρέτρα των ειδικών που ασχολούνται με τις διατροφικές διαταραχές. Η πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών, Δρ. Μαρία Τσιάκα, έπειτα από πολυετή εκπαίδευση, είναι πλέον η μοναδική εκπρόσωπος και εκπαιδεύτρια του TBT-S Training Institute των ΗΠΑ στην Ελλάδα, την Κύπρο και όλη τη Μεσόγειο.
Ένα καινοτόμο πρωτόκολλο θεραπείας Διατροφικών Διαταραχών έρχεται να «χτυπήσει» τη ρίζα της νόσου. Λέγεται TBT-S κι εφαρμόζεται, με θεαματικά αποτελέσματα, σε πολλές χώρες παγκοσμίως (ΗΠΑ, Νορβηγία, Καναδάς, Αργεντινή, Αλάσκα κ.ά), με την Αυστραλία πρόσφατα να το έχει εντάξει επίσημα στο εθνικό σύστημα υγείας της.
Έως και σήμερα πολλά θεραπευτικά πρωτόκολλα των διαταραχών πρόσληψης τροφής δεν λαμβάνουν υπόψη την ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Ακόμη όμως και όταν την προσεγγίζουν, την αντιμετωπίζουν ως παθολογία που πρέπει να εξαλειφθεί.
Πλέον, είναι γνωστό ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας λειτουργούν ως «τράπεζα» συλλογής γονιδίων (φαινότυπος), τα οποία αναπτύσσονται και διαμορφώνονται με την πάροδο του χρόνου, μέχρι το τέλος.
Καθώς, λοιπόν, οι μέχρι τώρα θεραπευτικές προσεγγίσεις επικεντρώνονται στην αλλαγή αυτών των σταθερών φαινοτύπων (πχ. τελειομανία, παρόρμηση, άγχος κτλ), το αποτέλεσμα είναι να προκαλούν στους ασθενείς συναισθήματα αποτυχίας, ανεπάρκειας και ματαίωσης, αφού δεν μπορούν ν’ αλλάξουν τα ιδιοσυγκρασιακά τους χαρακτηριστικά.
Γιατί είναι αποτελεσματικό το νέο πρωτόκολλο θεραπείας
Το TBT-S (Temperament Based Treatment by Supports) υποστηρίζει ότι τα συμπτώματα των Διατροφικών Διαταραχών μπορούν να ελαχιστοποιηθούν ή να εξαλειφθούν, ανακατευθύνοντας χαρακτηριστικά, όπως η τελειομανία, η παρορμητικότητα, η αποφυγή βλάβης και η αποφασιστικότητα προς όφελος της ανάρρωσης. Δηλαδή, μετατρέποντάς τα από καταστροφικά σε παραγωγικά.
Η νέα πρωτοποριακή θεραπεία προσεγγίζει τον πυρήνα των ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηριστικών που αυξάνουν την ευαλωτότητα ενός ατόμου στην εκδήλωση της νόσου (ανορεξία, βουλιμία, αδηφαγική ) μέσα από βιολογική σκοπιά, αναγνωρίζοντας ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα γονίδια, αλλά μπορούμε να αλλάξουμε την έκφρασή τους.
Αύξηση κρουσμάτων σε μικρότερες ηλικίες
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται, παγκοσμίως, αύξηση περιστατικών νευρικής ανορεξίας, με τη νόσο να «χτυπά» πλέον ακόμη και μικρά παιδιά 10 και 11 ετών, αγοράκια και κοριτσάκια που φτάνουν να έχουν χάσει ακόμη και το 40% του συνολικού τους βάρους, με τεράστιο αντίκτυπο στον εγκέφαλο και συνεπώς στην ανάπτυξή τους.
Είναι πολλά τα περιστατικά διατροφικών διαταραχών στη χώρα μας;
Στατιστικά στοιχεία δεν έχουμε. Ότι καταγράφουν τα ιατρεία μας. Έχουμε όμως μια τεράστια αύξηση σε παιδιά από 10 έως 13 ετών. Και δεν είναι ότι υπάρχουν μικρά παιδιά με πρόβλημα, είναι ότι τα περισσότερα χρήζουν νοσηλείας. Απλά δεν υπάρχει κατάλληλη δομή για να μπούνε γιατί δεν υπάρχει ειδίκευση τόσο στις παιδικές όσο και στις ψυχιατρικές κλινικές.
Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν υπερφαγία ή αφαγία σαν διατροφική διαταραχή;
Αν κάποιο παιδί παρουσιάσει αφαγία, θα μπει στην εντατική κατ’ ευθείαν. Αυτή η πεποίθηση ότι τα παιδιά από ανορεξία δεν τρώνε τίποτα, είναι λάθος. Απλά, περιορίζουν πολύ τις θερμίδες τους. Τα παιδιά χρειάζονται πολύ υψηλή ενέργεια, πολλές θερμίδες. Αν ένα παιδί λοιπόν χρειάζεται 2.000 ή 2.500 θερμίδες και παίρνει 1.000 ή 800, αυτό το παιδί υποσιτίζεται. Αυτό προκαλεί διαφορετικές συμπεριφορές, μέσα στα πλαίσια της διατροφικής διαταραχής. Είναι παιδιά, που ενώ κάνουν υποσιτισμό, ξαφνικά κάνουν υπερφαγία. Θέλει να κάνει υποσιτισμό, αλλά κάποιες μέρες της εβδομάδας, αποφασίζει να κάνει υπερφαγικά επεισόδια. Αυτό σημαίνει, ότι μέσα σε δυο ώρες, μπορεί να καταναλώσει, πάνω από 3000 θερμίδες. Κάποιες φορές μετά, κάνουν εμετό, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο. Συνήθως πολύ μικρά παιδιά 11,12,13 χρονών δεν κάνουν εμετούς. Από τα 15 και μετά, κάνουν τέτοια επεισόδια.
Πού νομίζετε ότι οφείλεται αυτό;
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό οφείλεται στην αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος. Το περιβάλλον όπως είναι στημένο, πυροδοτείται από τα social media κυρίως, έχουν πολύ μεγάλη ενασχόληση με το σώμα, αυτά πυροδοτούν τα γονίδια και αυτά προκαλούν τη νόσο. Δεν είναι ψυχολογική νόσος όπως πολλοί πιστεύουν. Έχει επίσημα βιολογική βάση καθώς επηρεάζεται πάρα πολύ ο εγκέφαλος. Όταν ένα παιδί βλέπει συνέχεια εικόνες στο Tik Tok και θέλει να αλλάξει την εικόνα του γιατί βλέπει ότι αυτό που παρακολουθεί στην κάμερα είναι κάτι διαφορετικό από αυτό που το ίδιο το παιδί θα ήθελε να είναι, κάνει άλλο πρότυπο. Ο κάθε influencer χαράζει πορεία.
Υπάρχει περίπτωση να είναι φυσιολογικού βάρους και να βλέπει με την φαντασία του ότι είναι ένα «χοντρό» παιδί;
Το χοντρό δεν είναι ακριβώς χοντρό. Οι ίδιοι οι ασθενείς, εστιάζουν σε κάποια σημεία του σώματος.
Πιστεύουν ότι έχουν κάποια σημεία υπερμεγέθη όπως είναι οι γλουτοί, ή η κοιλιά. Τέτοιου είδους προβλήματα ή εικόνες. Ας μην ξεχνάμε ότι όλα αυτά τα βίντεο είναι φτιαχτά «πειραγμένα» θα λέγαμε, με πολλά φίλτρα, αλλά ένας παιδικός εγκέφαλος των 13 και 14 ετών δεν μπορεί να το καταλάβει να το συνειδητοποιήσει. Οπότε βλέπει μια εικόνα, λέει αυτό είναι το ιδανικό, έχει πάρει και πάρα πολλά likes, θέλει να γίνει ίδιο το παιδί για να είναι αποδεκτό.
Να πούμε και το άλλο. Στην Ελλάδα το Tik Tok είναι ανεξέλεγκτο, στην Αυστραλία μόλις την προηγούμενη εβδομάδα, απαγορεύτηκε για κάτω των 16 ετών. Και αυτό γιατί το Tik Tok ισχυροποιεί πάρα πολύ την εικόνα του σώματος, ώστε τα παιδιά να θέλουν να πειράξουν το σώμα τους. Η αλήθεια είναι ότι το φαινόμενο έχει πολύ μεγάλη έξαρση και στην Αυστραλία. Εδώ δεν έχουμε τέτοια θέματα. Το κράτος δεν ασχολείται. Την ίδια στιγμή εθελοτυφλούμε και στρουθοκαμηλίζουμε αλλά έχει μεγάλη ευθύνη η πολιτεία και οι ειδικοί που δεν είναι εξειδικευμένοι πάνω σε αυτό το θέμα. Δεν έχουν την κατάλληλη γνώση. Πολλοί ειδικοί που βλέπουν παιδιά, δεν ξέρουν τα νέα πρωτόκολλα θεραπείας. Αυτά τα παλιά πρωτόκολλα έχουν ανατραπεί στις μέρες μας, έχουμε πια άλλα δεδομένα. Ειδικά το θέμα αυτό δεν μπορούν να το καταλάβουν οι γονείς. Όταν ένα παιδί χάσει δύο η τρία κιλά που μπορεί να είναι το 10%του βάρους του, δεν το θεωρούν κάτι σοβαρό. Αυτό όμως είναι μια απαρχή. Αν το παιδί δεν έχει πρόβλημα υγείας και αρχίσει να κόβει φαγητό, αποφεύγει να φάει με τους γονείς, δεν τρώει γλυκά, έχει κόψει το ψωμί, γενικά πετάει έξω πολύ μεγάλη ποσότητα τροφής από την γενική γκάμα, αυτό κάτι όμως υποδηλώνει. Δυστυχώς υπάρχει πολύ μεγάλη έλλειψη γνώσης και ενημέρωσης στη χώρα, με αποτέλεσμα η οικογένεια να μην μπορεί να το χωνέψει γρήγορα, με αποτέλεσμα να μην ζητήσει έγκαιρα βοήθεια. Ακόμα όμως και αν ζητήσει βοήθεια πηγαίνει σε μη εξειδικευμένους χώρους. Εκεί λοιπόν χάνεται πολύτιμος χρόνος, και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την επέκταση και εδραίωση της ασθένειας. Αυτή τη στιγμή τόσο στο Αγία Σοφία όσο και στο Παίδων Πεντέλης, υπάρχουν παιδιά που τρέφονται παρεντερικά γιατί έχουν πολύ χαμηλό βάρος, δεν μπορούν να πάρουν τροφή, οπότε αυτή η λήψη γίνεται με τεχνητό τρόπο. Αυτό είναι πολύ ακραίο αλλά υπαρκτό γεγονός. Οι οικογένειες δυσκολεύονται πολύ να δεχτούν και το συνδέουν με ψυχολογικά ζητήματα και ότι από εκεί πηγάζουν όλα. Δεν είναι όμως έτσι. Οι οικογένειες δεν φταίνε αν ένα παιδί έχει διατροφική διαταραχή. Έχουν όμως ευθύνη για την διαχείριση της νόσου. Τα παιδιά πιστεύουν ότι αν φάνε θα αυτοκτονήσουν και άλλα τέτοια ψυχωτικά σύνδρομα. Όλα είναι εικόνες της νόσου για να αποφευχθεί η σίτιση. Αυτό επιδιώκει το παιδί. Άρα η οικογένεια θέλει μεγάλη εκπαίδευση για την διαχείριση του όλου θέματος.
Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά είναι αγόρια ή κορίτσια;
Τα περισσότερα είναι κορίτσια αλλά τώρα βλέπουμε έξαρση και στ αγόρια πλέον. Τα περισσότερα περιστατικά είναι στα μεγάλα αστικά κέντρα. Δεν ξέρουμε τι έκταση έχει ακριβώς το φαινόμενο και ποια τα συγκριτικά στοιχεία με την Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη, γιατί δεν έχουμε επιδημιολογικά στοιχεία δυστυχώς. Αν κρίνουμε όμως από τις τεράστιες λίστες αναμονής στις παιδιατρικές κλινικές για το θέμα αυτό, καταλαβαίνετε ότι το πρόβλημα έχει αυξηθεί πάρα πολύ. Έχουμε πάρα πολύ δρόμο να διανύσουμε ως χώρα και στην καταγραφή και στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Και ενώ είμαστε μια ευρωπαϊκή χώρα, στην ουσία είμαστε στο ίδιο επίπεδο με την Αίγυπτο, ή την Κένυα. Δηλαδή χώρες τριτοκοσμικές.
Όταν έρχεται ένα περιστατικό στο κέντρο σας, κάνετε συνεδρίες με το παιδί μόνο ή και με τους γονείς του παρόντες;
Αυτή είναι η καινοτομία μας, πρώτα κάνουμε συνεδρία με όλη την οικογένεια και δευτερευόντως με το παιδί. Η οικογένεια είναι σύμμαχος και άμεσα εμπλεκόμενη στο ζήτημα. Έχουμε άμεση συνεργασία με την οικογένεια. Το πρώτο πρωτόκολλα θεραπείας για τη νόσο αφορά παιδιά και την οικογένεια. Άρα λειτουργούν όλα σαν μια ομάδα. Αλλιώς δεν γίνεται διαχείριση του προβλήματος.
Πιστεύετε ότι η οικογένεια έχει ποσοστό ευθύνης και ενοχής;
Για την πρόκληση της νόσου, όχι. Για την διαχείριση της νόσου, μάλλον. Η διαχείριση αγγίζει το 70% του ποσοστού της ανάρρωσης. Ένα παιδί δεν είναι μόνο του, είναι η ίδια του η οικογένεια. Γι αυτό είναι κομβικό να υποστηρίζουμε την οικογένεια, να την ενδυναμώνουμε για να μπορέσει και το παιδί να αναρρώσει. Είναι πηγή ανάρρωσης.
Οι τροφικές διαταραχές μπορεί να οφείλονται σε κάποιες κακοποιήσεις εντός οικογένειας;
Ναι μπορεί αλλά αυτός είναι μετατραυματικός παράγοντας στο τραύμα. Προφανώς μπορεί να είναι τραύμα από την οικογένεια αλλά και τραύμα από το σχολείο. Γενικά ο κόσμος μας τραυματίζει αδιάκοπτα και αδιατάραχτα. Αλλά ένα παιδί αν δεν έχει την γονιδιακή προδιάθεση, δεν θα νοσήσει τόσο εύκολα όσο ένα άλλο παιδί με την προδιάθεση.
Τι μέθοδο εφαρμόζετε στο δικό σας κέντρο;
Δεν είναι δική μου η μέθοδος, απλά την εφαρμόζω, είναι πρωτόκολλο θεραπείας, που δημιουργήθηκε σταδιακά από το 2006, και ολοκληρώθηκε ερευνητικά το 2016 από έγκριτους καθηγητές. Έχει βρεθεί λοιπόν ότι όσοι νοσούν από διατροφικές διαταραχές έχουν διαφοροποιημένε νευροεγκεφαλικά κυκλώματα, τα οποία επηρεάζουν πάρα πολύ τις γνωστικές ικανότητες του ασθενή και την συμπεριφορά του. Έχει πειραχτεί η νευροβιολογία του εγκεφάλου. Επειδή τα παιδιά είναι σε ανάπτυξη μπορεί γρήγορα αυτό να αποκατασταθεί, όχι όμως χωρίς να πάρουν το φάρμακο και το φάρμακο είναι η τροφή. Επειδή όμως η τροφή είναι στο πυρ το εξώτερον, και θέλουν τα παιδιά να την αποφύγουν, δεν το παίρνουν με αποτέλεσμα να μην αναρρώνουν. Ο βασικός στόχος αυτού του πρωτοκόλλου, που βασίζεται στην ιδιοσυγκρασία των ασθενών, δηλαδή παιδιά που έχουν τελειομανία, που είναι τα καλά παιδιά, που έχουν παρόρμηση, που είναι ανταγωνιστικά, έχουν ακαδημαϊκές ή αθλητικές επιδόσεις, παιδιά που δεν είναι σίγουρα και ζητάνε την επιβεβαίωση από τους άλλους, είναι πολύ πιο επιρρεπή να νοσήσουν, αν τους πειράξεις την τροφή. Δηλαδή αν τους πεις να φάνε. Εμείς παίρνουμε αυτά τα ιδιοσυγκρασιακά στοιχεία και κάνουμε την τελειομανία, όπλο για την ανάρρωση. Αναστρέφουμε την έκφραση του γονιδίου, και κάνουμε την τελειομανία παραγωγική, έτσι αναρρώνει το παιδί. Εκπαιδεύουμε παράλληλα και την οικογένεια με πολλούς κανόνες και συμφωνίες, για το πώς θα κάνει διαχείριση γύρω από τη νόσο. Οι κανόνες αφορούν το πώς θα καταναλώνει ο ασθενής την τροφή, ποιοι είναι οι χειρισμοί κατά τη διάρκεια των γευμάτων, και δομούμε πολύ καλά την άσκηση. Η οικογένεια πρέπει να αντιληφθεί το μέγεθος της νόσου, και τις παγίδες της για να τις αποφύγει. Το πρώτο όργανο που νοσεί στην περίπτωση αυτή, είναι ο εγκέφαλος. Το παλιό πρωτόκολλο λέει «το παιδί να αποφασίσει μόνο του». Το παιδί δεν πρόκειται να αποφασίσει μόνο του, γιατί ο εγκέφαλος δεν το βοηθάει να πάρει αυτή την απόφαση. Αν περιμένουμε να πάρει την απόφαση, το πιο πιθανό είναι να καταλήξει στο νοσοκομείο. Το ίδιο πρωτόκολλο δίνεται ως εκπαίδευση σε ειδικούς του χώρου, διαιτολόγους, ψυχιάτρους και άλλες ειδικότητες. Έτσι βελτιώνεται η όλη διαδικασία της θεραπείας. Η αποθεραπεία εξαρτάται από το πόσο χρόνο έχει τη νόσο το παιδί, πόσο χαμηλό είναι το βάρος του. Συνήθως ένα παιδί χρειάζεται κάποιους μήνες για να γίνει καλά. Στόχος να στηρίξει το εγχείρημα η οικογένεια.
Υπάρχει πλήρης ανάρρωση 100% και αυτό είναι η ελπίδα.
Μπορεί ένα παιδί που δεν θα είναι πια παιδί μέσα στο εύρος της ζωής του μπορεί να υποτροπιάσει;
Οι Αμερικάνοι λένε πως αν ένα παιδί ξανακάνει διατροφικούς περιορισμούς θα ξανανοσήσει, γιατί επαναδραστηριοποιείται το γονιδίωμα. Ακόμα και με ένα πένθος στη ζωή του παιδιού μπορεί να χάσει βάρος και να ενεργοποιηθεί το γονίδιο. Γι αυτό θέλει προσοχή στον τρόπο της διαχείρισης.
