Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας είναι αφιερωμένη στην πρόληψη της αυτοκτονικότητας

Για τα παιδιά και τους εφήβους είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς πως ο θάνατος
απεργάζεται τις δυνάμεις της ζωής στο πυρετώδες έργο τους, αυτό της σύνθεσης,
της ψυχοσωματικής ανάπτυξης, της υπόσχεσης για το μέλλον!

Η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος – Ένωση Ψυχιάτρων Παιδιών και Εφήβων
χαιρετίζει την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας που φέτος, 10 Οκτωβρίου 2019,
είναι αφιερωμένη στην «Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας και την Πρόληψη της Αυτοκτονικότητας».

Η αυτοκτονία κατατάσσεται σήμερα ως 3η αιτία θανάτου παγκοσμίως
στους εφήβους 15-19 ετών, παρουσιάζοντας μια αύξηση μέχρι και 300% τα
τελευταία 40 χρόνια.

Στον χάρτη της αυτοκτονικότητας, η Ελλάδα κατέχει μια προνομιακή θέση με έναν από τους χαμηλότερους δείκτες στην Ευρώπη και στον κόσμο για τους εφήβους, (1,12/100.000), και κανέναν καταγεγραμμένο θάνατο στα στατιστικά της αρχεία για τα μικρότερα παιδιά (5-11 ετών).

Πρέπει πάντως να τονιστεί, ότι οι στατιστικές δεν αποκαλύπτουν το μέγεθος του
προβλήματος. Στην πραγματικότητα οι θάνατοι λόγω αυτοκτονίας είναι
περισσότεροι από αυτούς που καταχωρούνται στα επίσημα αρχεία, για πολλούς
λόγους, με σημαντικότερο όλων το πρόβλημα της αξιόπιστης καταγραφής.

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ μόνο 80 από τα 194 Μέλη-Κράτη έχουν σχετικά καλής
ποιότητας δεδομένα καταγραφής, που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την
εκτίμηση του δείκτη αυτοκτονικότητας. Αντίστοιχες δυσκολίες υπάρχουν στον
προσδιορισμό του αριθμού των μη θανατηφόρων αποπειρών, οι οποίες εκτιμάται
ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών.

Σε κάθε περίπτωση, εκτιμάται σήμερα ότι, τα ¾ των θανάτων από αυτοκτονία στις
ηλικίες που συζητάμε, μπορούν να προληφθούν. Ωστόσο, δεν υπάρχει ένας
μοναδικός, ευρέως αποδεκτός οδηγός πρόληψης, διότι πρόκειται για ένα
σύνθετο/πολύπλοκο φαινόμενο.

Μπορεί να προληφθεί;

Υποθέτουμε πως, στα πλαίσια κάποιου προβλήματος ψυχικής υγείας (διαταραχής της διάθεσης, ή χρήσης ουσιών, ή/και δυσλειτουργικών χαρακτηριστικών προσωπικότητας), ο αυτοκτονικός ιδεασμός θα προκύψει συνεπεία κάποιου στρεσσογόνου γεγονότος όπως, πρόβλημα στο σχολείο, σύγκρουση στην οικογένεια, απώλεια μιας σχέσης. Ανασταλτικοί ή διευκολυντικοί παράγοντες θα υπεισέλθουν, και η ισορροπία που θα προκύψει θα καθορίσει την τελική έκβαση: αυτοκτονία ή επιβίωση.

Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες προσεγγίσεις πρόληψης αφορούν στην
αναγνώριση και θεραπεία ατόμων που είναι ήδη σε κρίση ή με συμπτώματα και
διαταραχές που συνδέονται με αυτοκτονία. Πραγματοποιούνται μέσω ανίχνευσης
σε σχολεία, πρωτοβάθμια φροντίδα, τμήματα επειγόντων, δικαστήρια ανηλίκων,
παιδική πρόνοια, και άλλα κοινοτικά πλαίσια.

Για αυτούς που είναι σε κρίση ή σκέφτονται/σχεδιάζουν απόπειρα, υπάρχουν επίσης οι γραμμές βοήθειας (hotlines) Σε αυτή την «πρώτης γραμμής» πρόληψη, άλλες προσπάθειες περιλαμβάνουν τον περιορισμό της πληροφόρησης γύρω από τις μεθόδους αυτοκτονίας (π.χ. αναφορές στα ΜΜΕ) καθώς επίσης, την αποφυγή πρόσβασης σε μεθόδους αυτοκτονίας (π.χ. όπλα, φάρμακα).

Οι περισσότερες παρεμβάσεις έχουν κυρίως χαρακτήρα εκπαίδευσης
/ευαισθητοποίησης ή και καθοδήγησης ατόμων που βρίσκονται στα σημεία
«εισόδου» των παιδιών και των εφήβων στα διάφορα κοινοτικά πλαίσια
(εκπαιδευτικοί, προπονητές, παιδίατροι, ομαδάρχες, προσωπικό συμβουλευτικών
κέντρων, προσωπικό δικαστηρίων ανηλίκων κλπ ).

Η αίσθηση του «ανήκειν»

Ωστόσο, ο ΠΟΥ στο «MentalHealth Action Plan 2013–2020» εστιάζει στην πρωτογενή πρόληψη και τροποποιεί τον χαρακτήρα των παρεμβάσεων, προτείνοντας ένα συμμετοχικό μοντέλο.

Απευθύνεται στις κοινότητες των πολιτών, και τις προσκαλεί να προσφέρουν στα
άτομα την αίσθηση του «ανήκειν», και τη δημιουργία σχέσεων δεσμού μέσω της
συμμετοχικότητας στην κοινότητα. Συναντάμε εδώ, την πυρηνική, πρωταρχική
ανάγκη του ανθρώπου για τον «δεσμό με το αντικείμενο» – τη «σχέση με τους
άλλους».

Ο ΠΟΥ τονίζει πως, η εργαλειοθήκη που προτείνει δεν είναι ένα
εγχειρίδιο για την έναρξη συγκεκριμένων παρεμβάσεων. Αντιθέτως, περιγράφει
μια ενεργή και συμμετοχική διαδικασία από τη βάση προς την κορυφή. Ενώ οι
κυβερνήσεις πρέπει να αναλάβουν ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη και εφαρμογή
ολοκληρωμένων πολυτομεακών στρατηγικών για την πρόληψη της αυτοκτονίας.