Κάν’το όπως οι Σάμι: Μεγαλώνοντας παιδιά με ανεξαρτησία και αυτοεκτίμηση

Κάν'το όπως οι Σάμι: Μεγαλώνοντας παιδιά με ανεξαρτησία και αυτοεκτίμηση

Κάθε χρόνο τον Ιούνιο ή τον Ιούλιο, κάτω από τον μεταμεσονύκτιο ήλιο της Αρκτικής, οι οικογένειες της φυλής Σάμι, οι γνωστοί σε εμάς Λάπωνες που διαβιούν στα βόρεια τμήματα της Φινλανδίας, τη Νορβηγίας και τη Σουηδίας, συγκεντρώνονται για ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά γεγονότα της χρονιάς: το «σταμπάρισμα», την ταυτοποίηση των μικρών ταράνδων, καθώς η εκτροφή τους είναι μία από τις πιο βασικές ασχολίες της νομαδικής αυτής φυλής.

Είτε με τα πόδια, είτε με τα οχήματά τους, ακόμη και με ελικόπτερα, συγκεντρώνουν τα ημι-άγρια ταρανδάκια από απομακρυσμένες περιοχές και που εκτείνονται σε τεράστιες αποστάσεις. Ακόμη και τα μικρά παιδιά καλούνται να συμμετάσχουν. Τα πιο μικρά αγόρια και κορίτσια βοηθούν στο να πιάσουν τα ταρανδάκια.

Από την ηλικία των 10 ετών, μαθαίνουν να χρησιμοποιούν το μαχαίρι του μαρκαρίσματος και να σημαδεύουν με αυτό και τα δύο αυτάκια με ένα συγκεκριμένο σχέδιο. Τα παιδιά λαμβάνουν το δικό τους προσωπικό μοτίβο σημαδιών κατά τη γέννηση και το χρησιμοποιούν για να σημειώσουν τα κοπάδια τους για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Επιλέγουν μόνα πότε θα κοιμηθούν και πώς θα ντυθούν

Τα παιδιά της φυλής αυτής δεν συμμετέχουν μόνο στις εργασίες που αφορούν τα κοπάδια τους, αλλά ενθαρρύνονται να ενεργούν ανεξάρτητα στις περισσότερες εκφάνσεις της ζωής τους. Οι γονείς τους τούς επιτρέπουν να επιλέγουν εκείνα πότε θα φάνε, πότε θα κοιμηθούν και τι θα θα φορέσουν, ακόμη και στις θερμοκρασίες που αγγίζουν τους -30 βαθμούς Κελσίου.

Για εμάς τους «απ’ έξω» αυτή η ανεξαρτησία μπορεί να προκαλεί έκπληξη. Ιεραπόστολοι που είχαν επισκεφθεί τον Αρκτικό Κύκλο τον 18ο αιώνα και αργότερα σημείωσαν στα πρακτικά τους, ότι τα παιδιά των Σάμι μπορούσαν να κάνουν ό,τι ήθελαν και ότι δεν είχαν καμία αίσθηση πειθαρχίας. Ωστόσο, όπως αποκάλυψαν έρευνες, ο χωρίς αυστηρούς κανόνες τρόπος ανατροφής των παιδών των Λαπώνων είχε τη δική του δομή και φιλοσοφία.

Στο περασμα των χρόνων, αυτό το στυλ γονεϊκότητας προετοίμαζε τα παιδιά στο να διαχειρίζονται τις μεγάλες προκλήσεις της ζωής στον Αρκτικό Κύκλο και να τους χαρίσουν ανθεκτικότητα.

Μία από τις κατευθυντήριες γραμμές του τρόπου αυτού ανατροφής, είναι ότι ακολουθεί ένα σταθερό χρονοδιάγραμμα, όλη η οικογένεια προσαρμόζεται στα όποια καθήκοντα καλείται να εκτελέσει, είτε πρόκειται για το μαρκάρισμα των ταράνδων, είτε για μετακινήσεις ή άλλες δραστηριότητες. Εντός αυτού του πλαισίου τα παιδιά κάνουν τις δικες τους επιλογές.

«Τρώνε όποτε πεινούν και πηγαίνουν για ύπνο, όταν είναι κουρασμένα», λέει η Tytti, μαμά έξι παιδιών, ηλικιών 8 έως 18, που ζουν στο χωριό Kuttanen, της βόρειας Φινλανδίας στα σύνορα με τη Σουηδία. Αν και εκείνη δεν ανήκει στη φυλή, έχει υιοθετήσει πλήρως τον τοπικό τρόπο ζωής μετά τον γάμο της με Σάμι. Όπως η πλειονότητα των ανθρώπων της εν λόγω φυλής, η δική της οικογένεια δεν είναι τόσο νομαδική, αντιθέτως ταξιδεύουν με ένα έκλυθρο, το οποίο έχει αλλάξει τη ζωή των βοσκών ταράνδων. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι ζουν σε ένα σπίτι, οι παραδοσιακές τελετουργίες, όπως το μαρκάρισμα των ταράνδων εξακολουθούν να υπάρχουν στην ζωή της οικογένειας.

Για την Tytti οι ευέλικτες συνήθειες του ύπνου από την αρχή της ζωής τους είναι η καλύτερη μέθοδος για να τα βοηθήσει να διαχειριστούν τις εποχές στην Αρκτική. Στην πραγματικότητα, οι κάτοικοι της Αρκτικής γενικά κοιμούνται λιγότερο το καλοκαίρι και περισσότερο το σκοτάδι, μακρύ χειμώνα, όταν τα επίπεδα της μελατονίνης, μιας ορμόνης που προκαλεί τον ύπνο, αυξάνονται.

«Οι αλλαγές στον ρυθμό του ύπνου των παιδιών αλλάζουν με την εποχή. Ποτέ δεν έχω προσπαθήσει πολύ να τα κοιμήσω και είμαστε αρκετά τυχεροί σε αυτό», λέει η ίδια.

Ανεξάρτητα και με αυτοεκτίμηση

Το καλοκαίρι, κατά τις φωτεινές νύχτες της Αρκτικής, είναι επίσης φυσιολογικό για τα μεγαλύτερα παιδιά ηλικίας 12 ετών περίπου να πηγαίνουν για ψάρεμα με τους φίλους τους τη νύχτα και να επιστρέφουν τις πρώτες πρωινές ώρες.

Αυτή η ανεξαρτησία έρχεται σε αντίθεση με το είδος της χρονοβόρας, έντονα παιδοκεντρικής ανατροφής που έχει αυξηθεί σε πολλές κοινωνίες ανά τον κόσμο. Αλλά ακόμη και σε σύγκριση με κοντινές κοινότητες, όπως οι Νορβηγοί που δεν είναι Σάμι, οι οικογένειες των Σάμι ξεχωρίζουν

Μια συγκριτική μελέτη στη Νορβηγία διαπίστωσε ότι τα παιδιά των Σάμι ήταν πιο κοινωνικά ανεξάρτητα από τους Νορβηγούς συνομηλίκους τους και ότι “η αυτορρύθμιση του φαγητού και του ύπνου ασκούνταν συνήθως στους Σάμι, αλλά όχι στις Νορβηγικές οικογένειες”. Τα παιδιά των Σάμι έχουν μάθει επίσης να ελέγχουν τα συναισθήματά τους, ένα μοτίβο που είναι σύνηθες σε κοινότητες του Αρκτικού Κύκλου, σύμφωνα με τη μελέτη. Μια άλλη μελέτη προσδιόρισε την ανεξαρτησία και την ανθεκτικότητα ως βασικές αξίες των Σαμί γονέων, μεταξύ άλλων.

«Στην παιδαγωγική των Σάμι η κεντρική ιδέα είναι ότι οι ενήλικες δεν τα έχουν όλα έτοιμα για τα παιδιά», λέει η Rauni Äärelä-Vihriälä, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Επιστημών της Νορβηγίας και μητέρα δύο παιδιών.

«Στον δυτικό τρόπο σκέψης είναι σχεδόν αναμενόμενο ότι οι ενήλικες αναθέτουν τα καθήκοντα, ενώ για εμάς, η δράση βασίζεται στην ελευθερία, είτε πρόκειται για τον ύπνο, επιλογή χόμπι ή κάτι άλλο. Οι ενήλικες δεν μπορούν απλώς να πουν στα παιδιά τι να κάνουν και να βάλουν όρια. Επίσης, δεν σχεδιάζουμε τόσο πολύ πράγματα. Τα πράγματα συμβαίνουν όταν συμβαίνουν στη φύση», σημειώνει.

Επίσης, ο χρόνος είναι ένα σημαντικό μέρος αυτής της φιλοσοφίας: «Πιστεύουμε ότι πρέπει να δοθεί χρόνος στα παιδιά να σκεφτούν και να εκφράσουν τις απόψεις τους, και πρέπει επίσης να αποτύχουν να μάθουν». Παραθέτει μια έκφραση της Βόρειας Σάμι: “Gal dat oahppá go stuorrola”, που σημαίνει “Θα μάθει όταν μεγαλώσει», συμπληρώνει.

Μία άλλη κοινή έκφραση μεταξύ των Σαμί γονέων, “ieš dieđát”, που σημαίνει, «ξέρεις εσύ», περικλείει επίσης αυτή τη νοοτροπία. Οι γονείς Σάμι μπορούν για παράδειγμα να το πουν αυτό όταν ένα παιδί επιμένει να βγαίνει στο κρύο με ελαφριά ρούχα, καθώς το παιδί θα ανακαλύψει μόνο του αν πρέπει να φορέσει περισσότερα για να προστατευθεί.

Τα προετοιμάζει για τις προκλήσεις της ζωής

Η Asta Mitkija Balto, επίτιμη καθηγήτρια παιδαγωγικής στο Sámi University College της Νορβηγίας, υποστηρίζει σε μελέτη της ότι ο κύριος στόχος της ανατροφής των παιδιών των Σάμι είναι να «προετοιμάσει τα παιδιά για τη ζωή και να αναπτύξει ανεξάρτητα άτομα που μπορούν να επιβιώσουν σε ένα δεδομένο περιβάλλον και να αποκτήσουν τα παιδιά αυτοεκτίμηση, χαρά και όρεξη για δράση».

Μέρος αυτού είναι μια έννοια των Σάμι που ονομάζεται “birget”, που σημαίνει να αντιμετωπίζεις ή να διαχειρίζεσαι μία κατάσταση, τόσο ανεξάρτητα όσο και με άλλους. Οι στρατηγικές που χρησιμοποιούνται είναι συχνά έμμεσες, αποφεύγοντας την αντιπαράθεση, όπως υποστηρίζει ο Balto, που ανήκει στη φυλή. Οι γονείς Σάμι, και ειδικά οι μπαμπάδες, μπορεί για παράδειγμα να περιμένουν μια στιγμή, όπως για παράδειγμα το οικογενειακό τραπέζι, για να συζητήσουν ένα δύσκολο θέμα χωρίς να δημιουργήσουν μια αίσθηση αντιπαράθεσης.

Τα παιδιά των Σαμί μαθαίνουν να χρησιμοποιούν κοφτερά μαχαίρια, να ανάβουν φωτιά και να ασχολούνται με τη φύση, δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την επιβίωση στην Αρκτική, αλλά έχουν και κοινωνική διάσταση. Πρέπει επίσης να γνωρίζουν να σημαδεύουν και να αναγνωρίζουν τους τάρανδους.

Σήμερα, αυτές οι αρχαίες δεξιότητες μπορούν ακόμα να είναι χρήσιμες. Μια μελέτη αναφέρει ότι η γνώση της γλώσσας των Σάμι και η σύνδεση με τις οικογένειες και τις πολιτιστικές παραδόσεις τους, συνδέεται με τη μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και ευημερία στα παιδιά και τους νέους Σάμι.

Ένας τρόπος έμμεσης επιβολής πολιτιστικών κανόνων είναι μια πρακτική ανατροφής των Σάμι που ονομάζεται nárrideapmi, ένα είδος παιχνιδιού που σκοπεύει να τονώσει την αυτοεκτίμηση ενός παιδιού και να το ενθαρρύνει να ελέγχει καλύτερα τον εαυτό του.

Με πληροφορίες από BBC

Διαβάστε επίσης:

Ο 6χρονος Ραφαήλ αντιμετωπίζει σοβαρό καρδιολογικό πρόβλημα και πρέπει να χειρουργηθεί άμεσα

Φθιώτιδα: Στη φυλακή 62χρονος για αποπλάνηση ανήλικης

Υποκλινόμαστε στα αδερφάκια παιδιών ΑμεΑ, είναι κρυφοί ήρωες κι ας μην το ξέρουν